Hỏa Lôi Phệ Hạp
噬嗑: 亨, 利用獄．
Phệ Hạp: Hanh, lợi dụng ngục.
“Phệ” có nghĩa là cắn bằng răng, cũng có nghĩa là thôn tính, xâm chiếm ( ý chỉ rằng, thay vì sửa mình thì người Quân tử lại buông lung thân tâm, dẫn đến thói hư tật xấu nó xâm nhập, nó xâm chiếm, nó thôn tính, nó thao túng con người mình, khiến mình trở thành phiên bản xấu tệ của tâm hồn vốn cao thượng trong sạch khi mới xuất hiện nơi cuộc đời này). “Hạp” nghĩa là đóng, ngậm, khép lại; cũng có nghĩa là làm cho hợp lại với nhau. “Ngục” là nơi giam giữ.
Kinh nói: Phệ Hạp, hanh.
“Phệ” là cắn, khi cắn thì người ta thường phải há miệng, hai hàm răng trên dưới mở ra, mở ra rồi thì mới đưa vật cần cắn xé vào giữa hai hàm răng, sau đó khép lại giữ vật, dùng sức của cơ hàm mà phá hủy mối liên kết của vật được đưa vào, tách vật ra thành từng mảnh, rồi khép hai hàm răng lại với nhau – tức là “Phệ hạp”, để phần bị cắn rơi vào trong miệng, nhai nhuyễn rồi nuốt xuống dạ dày mà tiêu hóa.
Vậy vật đưa vào để cắn là vật gì thế ? Có phải trái cây thơm ngon chăng ? Hay là thức ăn bổ dưỡng ? Không phải, tất nhiên là không rồi; vì Thánh nhân chẳng lấy sự cắn để nói việc ăn, như thế thì đâu cần tới Thánh nhân, nên để việc này cho bác sỹ răng hàm mặt hoặc bác sỹ chuyên khoa tiêu hóa thì sẽ thích hợp hơn. Xuyên xuốt cả quyển Kinh Dịch, đều là sự khuyên răn về rèn luyện Đức Hạnh, Tài Trí để làm người hướng thượng, làm người hữu ích, làm “bông hoa” đẹp giữa cõi trần ô trược. Thánh nhân khéo léo đan xen, ẩn chứa trong từng hình tượng thí dụ của đời sống thường nhật, vì thế biết rằng ở đây, ý nghĩa cũng lại xoay quanh nhưng điều trọng yếu như thế mà thôi.
Vật đưa vào miệng mà Thánh nhân nói tới chính là “thói hư tật xấu”, hai hàm răng tức là Giới – Định theo nhà Phật, cũng tức là kỷ luật và quyết tâm, là khuôn phép và lòng kiên định duy trì khuôn phép đó, theo ý nghĩa phổ thông của người đời.
“Thói quen xấu tệ” có cái dễ bỏ, dễ phá hủy, dễ “tiêu hóa”; cũng có cái bền vững, khó bỏ, khó diệt trừ. Vậy thì “Phệ hạp” tức là lấy Giới – Định, lấy kỷ luật và quyết tâm hòa hiệp lại, như hai hàm rằng khép lại với nhau, làm vũ khí triệt tiêu thói hư tật xấu. Người Quân tử phải tỉnh táo để nhận ra khuyết điểm, cần dũng cảm để nói ra, phơi bày khuyết điểm ấy cho mọi người dạy bảo; cuối cùng, phải dùng hết ý chí và lòng tự tin ứng dụng Giới – Định mà thành tựu thiện pháp, xóa bỏ thói hư tật xấu thì được mọi sự tốt đẹp “hanh” thông. Ấy là thật nghĩa của “Phệ Hạp, hanh”.
Kinh nói: Lợi dụng ngục.
“Ngục” là nơi giam giữ kẻ tệ ác xấu xa, nay ví thói hư tật xấu cũng giống như kẻ tội phạm, cho nên Thánh nhân sử dụng hình ảnh ngục tù để biểu đạt cho người Quân tử biết rằng: thói xấu cần phải nhốt giam lại bằng “ngục tù” Giới luật ( nhà Nho gọi là Lễ Nghĩa ), nhốt giam nó lại thì nó không phương hại tới người khác và chính mình. Nhốt rồi thì làm sao nữa ? Phải quản thúc nó, phải dạy dỗ nó, phải uốn nắn nó, cho tới khi nó từ “ác” thành “thiện” rồi mới được trả nó về với xã hội bên ngoài, khi đó sẽ trở thành người Đạo Đức mà làm lợi ích cho nhân loại.
Cho nên, nói “dụng ngục” – tức là sử dụng hình phạt, sử dụng kỷ luật, là sự tự quở trách bản thân, là sự tự răn nhắc bản thân với vô vàn hình thức đa dạng khác nhau như trách móc, khuyên nhủ, chỉ ra sự nguy hại, cho thấy hậu quả bất như ý v…v mỗi khi Thân Tâm lệch lạc sai đường, như chú bé chăn trâu dùng roi đánh vào mông trâu, mỗi khi trâu đi không đúng nơi đúng chỗ, ăn vào lúa mạ của người. Trâu đi sai đường là thói xấu cần bỏ, ăn lúa mạ là tổn hại cần tránh, đó là việc làm tiêu mòn phước đức, chú bé là Tâm người Quân tử quyết trí rèn luyện Đức Hạnh, roi là “ngục” hình , là kỷ luật, là hình phạt thể hiện sự cứng rắn mạnh mẽ mỗi khi bản thân làm sai trí hướng đã chọn, làm sai lời dạy của Hiền Thánh đã trao truyền. Do sự sửa mình mạnh mẽ và đầy lòng quyết tâm ấy, lỗi lầm có lỡ xảy ra cũng liền được khắc phục, lâu dài cái lực của thói xấu nó yếu đi, sự chi phối thân tâm không còn mạnh mẽ như trước, lặp lại và giữ gìn lâu dài như thế thì tất nhiên mọi việc từ từ rồi sẽ được “hanh” thông như ý thôi. Ấy là từ bức tranh được trâu, tới bức tranh cưỡi trâu thong dong, là hình ảnh lột tả quá trình “Phệ Hạp, lợi dụng ngục” mà bậc Thánh nhân khéo léo sử dụng hình tượng mà răn dạy người Quân tử đó vậy.
Sửa lần cuối:
