Chùa Dạm

[lele]

Tại cuộc hội thảo vào cuối tuần qua, nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu khoa học lịch sử, văn hóa đã thật sự bất ngờ về những kết quả cũng như một số giả định đã thu được qua đợt thám sát khai quật khảo cổ học đầu tiên trên bốn cấp nền ở chùa Dạm (xã Nam Sơn, TP Bắc Ninh).

<table style="BORDER-COLLAPSE: separate" align="center" border="0" cellpadding="0" cellspacing="2" width="40"><tbody><tr><td style="text-align: center;">

</td></tr> <tr> <td>

Phát lộ dấu tích chân móng tháp đá nằm đối xứng với cột đá chùa Dạm - Ảnh: Yên Tùng​

</td></tr></tbody></table>

Phát lộ tháp đá từ thời Lý​

Theo TS Lê Đình Phụng - chủ trì nhóm thám sát, khi khai quật gò đất nằm đối xứng với cột đá chùa Dạm (cấp nền thứ hai), nhóm khai quật đã làm phát lộ toàn bộ móng tháp đá. Tháp đá này có bình đồ vuông 8,4x8,4m, cửa mở hướng đông. Phần cao nhất là 1,56m với các lớp đá xếp chồng lên nhau có trang trí hoa văn thủy ba (sóng nước), kỹ thuật ghép đá mộng đuôi cá, đổ chì liên kết vững chắc. Cũng tại hố thám sát này, khi mở rộng đã tìm thấy gạch bó nền có niên đại thời Lý.​

TS Phụng cho biết đây chính là kiến trúc tháp đá, trên đó có khả năng dựng một tượng Phật nhằm đối xứng với cột đá chùa Dạm bởi phía cột đá chùa Dạm có đôi rồng chầu sang để tạo nên sự cân xứng. Theo sử liệu, tháp đá này được xây dựng trong thời gian năm năm sáu tháng mới xong. Nhìn vào mặt bằng khai quật, nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu bước đầu cũng cho rằng đây có khả năng lớn là tháp đá được xây dựng từ thời Lý chứ không phải là gò đất như trước nay vẫn đoán định.​

Hàng trăm hiện vật thời Lý - Trần - Lê​

<table style="BORDER-COLLAPSE: separate" align="right" border="0" cellpadding="5" cellspacing="5" width="200"> <tbody> <tr> <td bgcolor="#cfe6f9" valign="center"> Thư tịch cổ có ghi chùa Dạm có tên Thần Quang tự, được xây dựng ven sườn núi phía nam thuộc dãy núi Lãm Sơn. Chùa được khởi dựng năm 1086 thời Lý Nhân Tông và đến năm 1094 thì hoàn thành và được ban tên là Cảnh Lam đồng khánh.
Thời Trần, chùa vẫn được duy trì với 12 tòa nhà (nhị thập lâu đài) mang tên Thần Quang tự. Đến thời Lê, chùa được trùng tu quy mô lớn với trên 100 gian.
</td></tr></tbody></table>

Trên cấp nền ba, nhóm thám sát đã khai quật gần 100m2 và kết quả cho thấy trong lòng đất xuất lộ sáu trụ sỏi móng chịu lực của công trình, xuất hiện nhiều dấu vết kiến trúc xếp gạch thời Lê, các chân tảng đá thời Lý cùng nhiều hiện vật các thời đại có liên quan đến quá trình xây dựng và tu bổ chùa.​

Tại cấp nền thứ tư, nhóm thám sát cũng đã tìm thấy dấu trụ sỏi cùng dải gạch bó nền, gạch lát nền, ngói mũi sen. Đặc biệt, cũng tại cấp nền này đã tìm được trụ sỏi hình tròn có đường kính lớn 1,7m (móng trụ sỏi tìm thấy ở hoàng thành Thăng Long lớn nhất cũng chỉ 1,4m) cùng hệ thống trụ sỏi hình vuông.​

Ngoài những dấu tích kiến trúc, nhóm thám sát khai quật cũng đã phát hiện hàng trăm hiện vật thuộc nhiều chất liệu như gạch, đá, gốm sứ, sành của nhiều thời đại khác nhau Lý - Trần - Lê, trong số đó có những di vật như gạch, ngói mũi sen thời Lý chiếm đa số.​

Một quần thể kiến trúc quy mô​

Từ kết quả thám sát và sự nghiên cứu bước đầu (vỏn vẹn 300m²), nhóm thám sát đi đến nhận định chùa Dạm được xây dựng là một quần thể kiến trúc gồm bốn lớp xây cao dần vươn lên theo độ cao sườn núi Lãm Sơn. Các kiến trúc tháp đá, cột đá nằm trong tổng thể chung của khu di tích.​

Dấu tích các trụ sỏi cho thấy quy mô ngôi chùa được xây dựng to lớn trên mặt bằng hơn 7.500m². Cũng qua đây, nhóm thám sát khẳng định ba cấp dưới là kiến trúc chùa, cấp cao nhất là kiến trúc đền thờ Linh Nhân hoàng hậu, mẹ vua Lý Nhân Tông, người xướng xuất xây dựng chùa. Mặt bằng chùa thuộc loại hình kiến trúc “tiền Phật hậu thánh”.​

“Qua nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy mặt bằng tổng thể chùa Dạm có niên đại từ thời Lý còn nguyên vẹn nhất so với nhiều ngôi chùa có cùng niên đại. Thứ nữa, với kết quả thám sát và đoán định bước đầu chúng ta có thể cho rằng chùa Dạm được xây dựng với quy mô đúng như thư tịch cổ ghi chép” - TS Tống Trung Tín, viện trưởng Viện Khảo cổ học, cho biết.​

Cùng chung nhận định này, GS.TSKH Lưu Trần Tiêu, chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cho biết trước nay chúng ta chỉ mới quan tâm đến cột đá chùa Dạm - một trong những biểu tượng mỹ thuật truyền thống Việt - chứ chưa thật sự quan tâm đến mặt bằng tổng thể của ngôi chùa.​

Qua đợt thám sát nghiên cứu này đã cho thấy nhiều nét độc đáo từ mặt bằng cho đến quy mô kiến trúc. “Còn một số giả định như trục thần đạo hay cây tháp đá... thì cần tiếp tục nghiên cứu. Cần phải tiếp tục khai quật trên diện rộng thì mới có thể đưa ra được đánh giá khoa học một cách đầy đủ” - GS Tiêu đề nghị.​

Yên Tùng (Tuổi Trẻ)
http://tuoitre.vn/Van-hoa-Giai-tri/464002/Bat-ngo-voi-chua-Dam.html

 

[lele]

Việc tìm thấy dấu tích tòa tháp cổ nghìn năm ở chùa Dạm vừa mở ra nhận thức mới về một công trình kiến trúc Phật giáo quan trọng bậc nhất thời Lý, vừa đặt ra những yêu cầu bảo tồn lâu dài.

Chùa Dạm có bốn cấp nền khác nhau với độ chênh từ 3 -5m. Những con đường đá đi lên từng nền vẫn còn. Kè đá cho mỗi nền được xếp bằng ba lớp đá. Sơ bộ quan sát cho thấy, đá này có thể chuyển từ nơi khác về. Theo lịch sử, chùa xây 8 năm mới xong. Các tầng 1, 2, 3 đều thờ Phật. Riêng tầng 4 thờ nguyên phi Ỷ Lan.​

<table align="center"> <tbody> <tr> <td>

Cuộc họp trao đổi về kết quả thám sát sơ bộ chùa Dạm ​

</td> </tr> </tbody> </table>

Các trụ sỏi đào thám sát tìm thấy đều có kích thước 1,3 x 1,3m. cho thấy quy mô của công trình, khẳng định từ thời Lý các công trình đã được xây dựng đầy đủ trên cả 4 cấp nền. “Đáng chú ý, dù xây trên nền đá gốc nhưng kỹ thuật xử lý trụ sỏi y hệt nhau. Đó là kỹ thuật xử lý đặc trưng của thời Lý. Trong khi, ở những công trình thời khác, họ tận dụng điều kiện tự nhiên khi xử lý nền. Do đó, có thể nói, thời Lý người ta xử lý nền như nhau với mọi kiểu nền khác nhau”, TS Lê Đình Phụng phân tích.​

Nếu như dấu tích kiến trúc phản ánh quy mô của công trình thì vật liệu kiến trúc tìm thấy qua thám sát lại cho thấy sự tráng lệ. “Gạch và ngói tương đối thống nhất với nhau. Những viên ngói còn nguyên cả mấu để gắn vào mái kiến trúc. Phần mấu đó ảnh hưởng ngói Chămpa. Vì thế, ý kiến cho rằng có thợ Chăm xây dựng các công trình kiến trúc thời Lý là có lý. Các vật liệu kiến trúc cũng vô cùng tinh tế, mang đặc điểm của nghệ thuật Lý. Rõ ràng đây là một công trình diện quốc tự, do vua xây dựng, chứ không phải diện đất vua chùa làng”, TS Lê Đình Phụng nói thêm.​

<table align="center"> <tbody> <tr> <td>

Rồng Lý trên lá đề được tìm thấy tại chùa Dạm​

</td> </tr> </tbody> </table>

Chính vì thế, đại diện Viện Khảo cổ, PGS-TS Tống Trung Tín nhận định: “Bước đầu hé lộ hệ thống kiến trúc chùa Dạm rất lớn và thể hiện rõ đặc trưng riêng của nó. Nếu những giả định trên nền các bản vẽ sau khảo sát trên là đúng thì đây sẽ là một kiến trúc khác hẳn với những kiến trúc nhà Lý đã từng thấy. Kiến trúc này cũng khác hẳn với các chùa Trần, Lê. Chẳng hạn thời Lê chủ yếu là chữ Công, chùa Trần có kiến trúc trung tâm và kiến trúc khác vây quanh. Trong khi chùa Dạm sẽ có trục trung tâm, những kiến trúc khác nằm thẳng hàng, song song”.​

PGS-TS Tín còn cho biết: “Năm 1088 chính sử ghi Lý Nhân Tông đến chùa, ở lại chùa, ban đêm tổ chức ban yến cho văn võ triều thần ở đây. Đó là nói đến đại quốc tự, khẳng định có lúc vua còn về đây làm việc, ông còn làm bài thơ về yến tiệc đêm ở đây có tên Lãm Sơn dạ yến”. “Chùa Dạm, do đó, có tính chất lớn ngang với chùa Phật Tích”, ông Tín nói.​

Không nên xây đền thờ Ỷ Lan​

<table style="width:250px;height:25px" rules="all" align="right" border="0" cellpadding="3" cellspacing="2"> <tbody> <tr> <td style="height:8px;background-color:#3068f8" align="left" valign="middle">
</td> </tr> <tr> <td style="background-color:#e3edf7" align="left"> Thờ mẹ - văn hóa thờ tổ tiên của người việt
TS Lê Đình Phụng đưa ra một điểm đáng chú ý là tại cấp nền thứ 4 - cấp nền cao nhất - người ta xây đền thờ Lý Vương mẫu (mẹ vua). Như vậy, ở đây thấy rõ dấu ấn của văn hóa Việt qua tục thờ cúng tổ tiên. “Thờ mẹ chính là dấu ấn văn hóa thờ tổ tiên của văn hóa Việt trong kiến trúc Lý này”, TS Phụng nói.
</td> </tr> <tr> <td style="height:2px;background-color:#3068f8" align="left" valign="middle">
</td> </tr> </tbody> </table>

Về tương lai sau này của di tích, PGS-TS Tống Trung Tín đề nghị các cơ quan chức năng cho phép khai quật trên quy mô lớn để nghiên cứu.
GS Lưu Trần Tiêu - Chủ tịch Hội đồng di sản quốc gia cho rằng: “Sơ bộ xem xét thấy công trình có nhiều nét độc đáo. Từ khai quật cũng đã đưa ra một số nhận định về niên đại rất tốt. Tuy nhiên, ở đây còn nhiều lớp văn hóa chồng lên nhau nên còn phải bóc tách thêm”.​

GS Tiêu đề nghị cần có hai giai đoạn. Thứ nhất, phải bóc được toàn bộ mặt bằng ở các bậc. Nhờ đó mới có cái nhìn tổng thể để xác định vị trí, kết cấu cũng như những vấn đề liên quan. Thứ hai, trên cơ sở những gì phát lộ, có nhận diện tương đối chính xác rồi mới bàn đến việc tiếp theo, chẳng hạn nếu muốn phục dựng hay xây dựng cái gì. “Chúng ta phải có cơ sở khoa học dựa trên hội thảo khoa học mới có thể quyết định việc làm tiếp theo được”, GS Tiêu nói.​

TS Nguyễn Thế Hùng - Cục trưởng Cục Di sản nói: “Cũng có ý kiến đặt ra rằng nên khai quật ở tầng 4 rồi xây dựng đền thờ nguyên phi Ỷ Lan ở đó. Chúng tôi xin phát biểu rõ là không tán thành cách tiếp cận như vậy”.​

“Nếu bây giờ chúng ta đặt ra phương án xây dựng đền thờ, rồi kết quả khai quật lại cho thấy phương án không tương ứng về quy mô, vị trí với công trình khai quật thì chuyện gì sẽ xảy ra. Lúc đó lỡ xây rồi thì làm sao chữa được, hoặc chữa cũng tốn kém. Vì thế, theo tôi phải khai quật rồi xây dựng dự án tổng thể đã, mới thực hiện. Khi chưa có phương án tôn tạo tổng thể mà đã xây ở tầng 4 thì sau này khả năng không đồng bộ là hoàn toàn có thể xảy ra”.​

​

Ngô An (Thanh Niên)

http://www.thanhnien.com.vn/Pages/2...g-thoi-Ly-Kien-truc-quoc-tu-chua-tung-co.aspx