HÌNH ẢNH CHA-MẸ QUA CA-DAO VÀ THI CA VIỆT-NAM
Ba đồng một khía cá buôi = Cũng mua cho được để nuôi Mẹ già
Cầm cần rau cá ngược xuôi = Để cơm nuôi Mẹ, Mẹ già yếu răng
Thương con tần tảo sớm hôm = Cơm đùm chéo áo, cháo đùm lá môn
Ngồi buồn nhớ Mẹ ta xưa = Miệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương
Đói lòng ăn trái ổi non = Nhịn cơm nuôi Mẹ cho tròn nghĩa xưa
Lên chùa thấy Phật muốn tu = Về nhà thấy Mẹ công phu chưa đền
Chiều chiều xách giỏ hái rau = Ngó lên mả Mẹ ruột đau như dần
Ví dầu con phụng bay qua = Mẹ nói con gà, con cũng nói theo
Vẳng nghe chim vịt kêu chiều = Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau
Thương thay chín chữ cù lao = Tam niên nhũ bộ biết bao nhiêu tình
Xin người hiếu tử lắng khuyên = Kịp thì nuôi nấng cho toàn đạo con
Kẻo khi sông cạn, đá mòn = Phú nga phú ủy có còn ra chi
Nuôi con chẳng quản chi thân = Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn
Mẹ già ở túp lều tranh = Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con
Mẹ già như trái chín cây = Gió đưa Mẹ rụng biết ngày nào đây?
Mẹ già như chuối ba hương = Như xôi nếp một, như đường mía lau
Anh đi vắng cửa vắng nhà = Giường loan gối quế Mẹ già ai nuôi?
Cá rô anh chặt bỏ đuôi = Tôm càng bóc vỏ, anh nuôi Mẹ già
Xiết bao bú mớm bù chì = Đến khi con lớn con đi lấy chồng
Có con đỡ gánh đỡ gồng = Con đi lấy chồng, vai gánh tay mang
Đêm đêm thắp ngọn đèn trời = Cầu cho Cha Mẹ sống đời với con
Ơn cha núi chất trời Tây = Láng lai nghĩa Mẹ nước đầy biển Đông
Trách ai đặng cá quên nơm = Đặng chim bẻ ná quên ơn sinh thành
Ơn Cha trọng lắm ai ơi = Nghĩa Mẹ bằng Trời mang nặng đẻ đau
Mẹ Cha trượng quá ngọc vàng = Đền bồi sao xiết muôn vàn công ơn
Chiều chiều lại nhớ chiều chiều = Nhớ Cha, nhớ Mẹ chín chiều ruột đau
Thương Mẹ nhớ Cha như kim châm vào dạ = Nghĩ đến chừng nào, lụy hạ tuôn rơi
Thuyền không bánh lái thuyền quày = Con không Cha Mẹ, ai bày con nên
Ơn cha nghĩa Mẹ trìu trìu = Mưa mai lòng sở, nắng chiều dạ lo
Mỗi đêm mỗi thắp đèn trời = Cầu mong Cha Mẹ sống đời với con
Gió thúc cội thung nhánh tùng khua rúc rắc = Nhớ Cha Mẹ già ruột thắt gan teo
Nước chảy ra thương cha nhớ Mẹ = Nước chảy vào thương Mẹ nhớ Cha
Lên non mới biết non cao = Nuôi con mới biết công lao mẫu từ
Có con mới rõ sự tình = Xưa kia thầy Mẹ thương mình thế nao!
Ai bưng bầu rượu đến đó phải chịu khó bưng về = Em đang ở hầu thầy Mẹ cho trọn bề hiếu trung
Mẹ già lo bảy lo ba, = Lo cau trổ muộn, lo già hết duyên.
Mẹ già hết gạo treo niêu, = Mà anh khăn đỏ, khăn vàng vắt vai .
Công cha như núi Thái Sơn = Nghĩa Mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ Mẹ kính Cha = Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con
Ai rằng công mẹ như non, = Thật ra công Mẹ lại còn lớn hơn
Ai về tôi gởi buồng cau, = Buồng trước kính Mẹ, buồng sau kính Thầy.
Ai về tôi gởi đôi giày, = Phòng khi mưa gió để thầy Mẹ đi
Biển Đông còn lúc đầy vơi, = Chớ lòng Cha Mẹ suốt đời tràn dâng
Bồng cho con bú một hồi, = Mẹ đã hết sữa, con vòi con la
Cha tôi tuy đã già rồi, = Nhưng còn làm lụng để nuôi cả nhà.
Sớm hôm vừa dấy tiếng gà, = Cha tôi đã dậy để ra đi làm
Chiều chiều ra đứng ngõ sau, = Ngó về quê Mẹ ruột đau chín chiều
Chim đa đa đậu nhánh đa đa, = Chồng gần không lấy, để lấy chồng xa.
Mai sau Cha yếu Mẹ già, = Bát cơm đôi đũa, chén trà ai dâng?
Con có Cha như nhà có nóc, = Con không Cha như nòng nọc đứt đuôi
Con ho lòng Mẹ tan tành, = Con sốt lòng Mẹ như bình nước sôi
Còn Cha gót đỏ như son, = Một mai Cha mất gót con lấm bùn
Công Cha đức Mẹ cao dày, = Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ.
Nuôi con khó nhọc đến giờ, = Trưởng thành con phải biết thờ song thân
Công cha nghĩa mẹ cao vời, = Nhọc nhằn chẳng quản suốt đời vì ta.
Nên người con phải xót xa, = Đáp đền nghĩa nặng như là trời cao.
Đội ơn chín chữ cù lao, = Sanh thành kể mấy non cao cho vừa
Dấn mình gánh nước làm thuê, = Miễn nuôi được mẹ quản gì là thân
Đạo làm con chớ hững hờ, = Phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêm
Đây bát cơm đầy nặng ước mong, = Mẹ ôi, đây ngọc với dây lòng.
Đây tình con nặng trong tha thiết, = Ơn nghĩa sanh thành, chưa trả xong
Đêm đêm khấn nguyện Phật Trời, = Cầu cho cha Mẹ sống đời với con
Đêm khuya trăng rụng xuống cầu, = Cảm thương Cha Mẹ dãi dầu ruột đau
Đi đâu bỏ Mẹ ở nhà, =Gối nghiêng ai sửa, chén trà ai dâng
Đói lòng ăn đọt chà là, = Nhịn cơm nuôi Mẹ, Mẹ già y mẹ, mẹ già yếu răng
Đói lòng ăn trái ổi non, = Nhịn cơm cho Mẹ, cho tròn nghĩa xưa
Giữa đêm ra đứng giữa trời, = Cầm tờ giấy bạch chờ lời Mẹ răn
Hiếu thuận sinh ra con hiếu thuận, = Ngỗ nghịch nào con có khác chi!
Xem thử trước thềm mưa xối nước, = Giọt sau, giọt trước chẳng sai gì
Khôn ngoan nhờ ấm ông cha, = Làm nên phải đoái tổ tông phụng thờ
Lên non mới biết non cao = Nuôi con mới biết công lao mẫu từ
Lòng Mẹ như bát nước đầy, = Mai này khôn lớn, ơn này tính sao
Mẹ dạy thì con khéo, = Bố dạy thì con khôn
Mẹ đánh một trăm = Không bằng Cha ngăm một tiếng
Mẹ già như chuối ba hương, = Như xôi nếp một, như đường mía lau
Mẹ già ở túp lều tranh, = Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con
Mẹ già ở tấm lều tranh, = Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con
Muốn cho gần Mẹ gần Cha, = Khi vào thúng thóc, khi ra quan tiền
Mẹ giàu con có, Mẹ khó con không = Mẹ ngoảnh đi, con dại, = Mẹ ngoảnh lại, con khôn
Mồ côi Cha, ăn cơm với cá = Mồ côi Mẹ lót lá mà nằm
Nếu mình hiếu với Mẹ Cha, = Chắc con cũng hiếu với ta khác gì?
Nếu mình ăn ở vô nghì, = Đừng mong con hiếu làm gì uổng công?
Nghiêng bình mở hộp nút ra, = Con ơi con bú cho cha yên lòng
Ngó lên trời thấy cặp cu đang đá, = Ngó ra ngoài biển, thấy cặp cá đang đua.
Đi về lập miếu thờ vua, = Lập trang thờ Mẹ, lập chùa thờ Cha
Nhớ ơn chín chữ cù lao, = Ba năm bú mớm biết bao thân tình
Nuôi con buôn tảo bán tần, = Chỉ mong con lớn nên thân với đời.
Những khi trái nắng trở trời, = Con đau là mẹ đứng ngồi không yên.
Trọn đời vất vả triền miên, = Chăm lo bát gạo đồng tiền nuôi con
Nuôi con chẳng quản chi thân, = Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn,
Lấy gì đền nghĩa khó khăn, = Lên non xắn đá, xây lăng phụng thờ
Ở đời ai cũng có lần, = Làm Cha Mẹ mới biết ơn sinh thành.
Người xưa khó nhọc nuôi mình, = Khác gì mình đã hết tình nuôi con
Ơn hoài thai, to như bể! = Công dưỡng dục, lớn tựa sông!
Em nguyện ở vậy không chồng, = Lo nuôi Cha Mẹ, hết lòng làm con
Tôm càng lột vỏ bỏ đuôi, = Giã gạo cho trắng mà nuôi mẹ già
Trải bao gian khổ không sờn, = Muôn đời con vẫn nhớ ơn Mẹ hiền
Vô Chùa thấy Phật muốn tu, = Về nhà thấy Mẹ, công phu chưa đành
Mẹ là dòng suối tắm mát. = Mẹ là dòng sông êm đềm. =Mẹ là vòng tay ấm áp che chở cuộc đời con…
Có không biết bao nhiêu thơ, nhạc, ca dao ca ngợi tình Mẹ thương con bao la như trời cao biển rộng. Trên đời này có lắm kỳ quan, nhưng không có kỳ quan nào uy nghi và rực rỡ bằng “Trái Tim Của Mẹ”. Tình Mẹ thương con là một thứ Tình Thiên Thu Bất Diệt. Trong ngôn ngữ của loài người khắp thế giới, tiếng gọi “Mẹ” là tiếng nói đầu tiên của trẻ thơ. Không phải có một sự ngẫu nhiên trùng hợp mà theo quy luật ngữ âm tiếng M là tiếng đầu đời của trẻ thơ, bật ra từ vành môi bập bẹ mới tập nói, để đáp trả lại tình mênh mông bao la như trời biển mẹ dành cho con. Người Việt Nam, ở miền Bắc gọi mẹ là “Mẹ” , người Trung gọi là “Mạ”, người Nam gọi là “Má”. Người Pháp gọi là “Maman”, người Đức (Mutter), Người Bồ Đào Nha (Maê), Ba Lan (Matka) Tiệp Khắc (Mamicka), Người Nga gọi là (Mamb). Người anh là “Mother” ..
Trong ký ức của con, hình ảnh mẹ đơn sơ như hương lúa, mỏng mảnh như hoa cà, Nhà Thơ Lưu Trọng Lư đã để lại một bài thơ bất hủ về Mẹ:
“Mỗi lần nắng mới hắt bên song. = Xao xác gà trưa gáy não nùng;
Lòng rượi buồn theo thời dĩ vãng, = Chập chờn sống lại những ngày không
Tôi nhớ mẹ tôi thuở thiếu thời = Lúc người còn sống tôi lên mười
Mỗi lần nắng mới reo ngoài nội = Áo đỏ Người đưa trước giậu phơi
Hình dáng Mẹ tôi chửa xóa nhòa = Hãy còn mường tượng lúc vào ra
Nét cười đen nhánh sau tay áo = Trong ánh trưa Hè, trước giậu thưa” (Nắng Mới)
Huy Cận thương Mẹ một đời vất vả hy sinh cho chồng con, nhưng không một phút nào buồn lòng, chán nản cuộc đời nhiều cay đắng:
“ Quanh năm có nghỉ ngày nào! = Sớm khuya làm lụng người hao mặt gầy
Rét Đông đi cấy đi cày = Nóng Hè bãi cát, đường l Hè bãi cát, đường lầy đội khoai
Bấu chân khỏi ngã dốc nhoài = Những chiều gánh nước gặp trời đổ mưa”. (Mẹ ơi! Đời Mẹ)
Nhà Thơ Hồ Dzếnh, Cha là người Trung hoa, Mẹ là người Việt, Ông đã viết lời thơ ca ngợi người phụ nữ Việt Nam!
“Cô gái Việt Nam ơi! = Từ thuở sơ sinh lận đận sinh lận đận rồi
Tôi biết tình cô u uất lắm = Xa nhau đành chỉ nhớ nhau thôi.
Cô gái Việt Nam ơi! = Nếu chữ Hy Sinh có ở đời
Tôi muốn nạm vàng muôn khổ cực = Cho lòng cô gái Việt Nam tươi” (Cảm Xúc).
Trong những nhà thơ nổi tiếng thời tiền chiến không mầy người viết về tình Mẹ, phần nhiều viết về tình yêu như Tản Đà, Nguyễn Khuyến, Xuân Diệu, Vũ Hoàng Chương, Nguyễn Bính, Hàn Mạc Tử… Nhưng phần nhiều những tập thơ xuất bản ở hải ngoại sau năm 1975, thì đề tài quê hương và Mẹ rất phổ thông. Có lẽ là vì những kẻ tha hương, ai ra đi cũng mang theo trong lòng một mảnh vườn hoài niệm. Trong mảnh vườn hoài niệm đó có dòng sông kỷ niệm, có những đêm trăng sáng, những con đường ngập nắng, đưa tuổi thơ ngọt ngào về mọi nẽo say mơ…lòng của ai mà chẳng có một quê hương với hình ảnh một bà Mẹ già lưng còng tóc bạc ?
Nhà thơ Nguyễn Vô Cùng đã nhớ về Mẹ :
"Mênh mông biển lớn sóng dâng trào = Lòng Mẹ ngàn năm vẫn dạt dào
Chua xót thân già đời lận đận = Ngậm ngùi phận trẻ kiếp lao đao
Non buồn chạnh nhớ dường tê tái = Cửa vắng vời trông luống nghẹn ngào
Nhớ mẹ tháng năm mòn mỏi đợi = Nỗi lòng canh cánh núi ngàn cao”
Quê hương Việt Nam với chiến tranh lâu dài, có những người chồng phải đi chinh chiến miền xa, có người hy sinh ngoài chiến trận, bà Mẹ Việt Nam vừa làm cha, vừa làm mẹ dạy dỗ, tần tảo nuôi con. Rồi khi chiến tranh chấm dứt bà mẹ Việt Nam chưa hết nỗi mừng vui hòa bình thì chồng con chịu cảnh lao tù học tập . Người đàn bà Việt Nam lại phải lặn lội rừng sâu núi thẳm để thăm nuôi chồng, con. Có lẽ người đàn bà Việt Nam là người chịu nhiều khổ đau nhất thế giới. Viết về nổi khổ của bà Mẹ Việt Nam trong chiến tranh ,
Nhà thơ Phan Khâm có mấy vần thơ:
“Lặn lội thân cò khóc nỉ non = Mùa Hè đỏ lửa tháng sinh con
Mẹ ở đầu ghềnh cha cuối thác = Chiều ơi, quê ngoại nắng chon von.
Ai về ngoài ngoại con theo với = Quê Mẹ Đông Hà thuở chiến chinh
Mẹ lấy chồng gian nan chới với = Giống như đời Mẹ cũng đao binh”. (Chiều Ơi Quê Ngoại)
Hình ảnh của Mẹ sau cuộc chiến:
“Ngày Đông mưa nhỏ hàng hiên = Mẹ mang thùng hứng cho quên nỗi sầu
Mẹ làm mọi việc – Cha đâu? – Cha con tù ngục rừng sâu mịt mù!”. (Ngày Đông ) Hoàng Minh Hùng
Những khổ cực nghiệt ngã đã làm oằn lưng Mẹ, làm khô héo đôi tay gầy guộc, tô đậm trên trán, trên đôi gò má của Mẹ nhiều vết nhăn nheo. Những tàn phai của thời gian được ghi dấu trên mái tóc bạc phơ.
Nhà Thơ Vương Đức Lệ xót xa thương Mẹ:
“Thương cái cò lặn lội bờ sông = Mẹ về chợ cái tôm, cái tép
Ấm mái tranh xưa chiều hôm khói bếp = Bữa cơm nào, cơm gạo mới đưa hương…
Ánh lửa hồng reo vui nồi cám lợn = Vườn sau xanh, lấm tấm dấu chân gà
Trên cành trĩu, trái na vừa mở mắt = Lời ca dao Mẹ hát buổi trưa xa… (Nhớ Mẹ Ta Xưa)
Những ngày các con còn nhỏ dại, Mẹ một đời tần tảo, chịu khổ nhọc, hy sinh nuôi con nên người . Đến khi các con khôn lớn thì mỗi đứa một nơi, như núm ruột của Mẹ bị cắt ra, bỏ đi mỗi nơi một khúc, còn nỗi đau nào hơn. Mẹ già chiều chiều ngồi tựa cửa mong con ở phương trời:
“Chắt chiu cùng năm tháng = Mẹ tần tảo ngược xuôi = Nuôi con ngày khôn lớn = Mỗi đứa một phương trời
Nay tuổi già vóc hạc = Thui thủi bóng vào ra = Muộn phiền vai mẹ gánh = Liêu xiêu buổi chiều tà”
(Thương mẹ khổ một đời) Vương Đức Lệ
Dù bao nhiêu tuổi già đi nữa, mất Mẹ con cũng bơ vơ như đứa trẻ mồ côi, cả đời mình không lớn khôn thêm.
Nhà thơ Phan thị Ngôn Ngữ rất lo “Xa Mẹ rồi con biết sẽ về đâu?”
“Dáng Mẹ gầy-thấp thoáng buổi hoàng hôn = Tóc Mẹ trắng-chia đường trăm lối rẽ
Con đứng một mình-trước sau quạnh quẽ = Một giòng sông mất hút cuối chân trời
Con mất Mẹ rồi con sẽ mồ côi = Trong góc tối-con âm thầm khóc Mẹ
Trong góc tối-một mình con lặng lẽ = Chỉ mình con-tiếng gỗ nẻ đêm sầu = Xa Mẹ rồi con biết sẽ về đâu!”
Hình ảnh Mẹ luôn đơn sơ thân thiết như vườn xanh bóng mát, như hoa cao rụng trắng thềm nhà, như sáo diều vương thanh trúc…Mẹ là dáng dấp quê hương, nghìn trùng yêu dấu, là tiếng võng lời ru..
Nghiêu Minh làm thơ ca tụng Mẹ:
“Mẹ là con đường đưa con đến Chân Trời = Mẹ là chiếc cầu đưa con qua bờ sông rộng
= Ôi bờ sông rộng Nhân Gian”.
Hình ảnh Mẹ luôn sống trong lòng những đứa con lưu vong, hy vọng một ngày được trở về với Mẹ:
“Mùa Xuân nào con sẽ về thăm Má = Không bằng chim sâu con vẽ trong mơ
Mà bằng dạt dào gieo nhân gặt quả = Má giữ gìn con trong suốt nguồn thơ”
(Xuân Nào Con Sẽ Vế Thăm Má) Nghiêu Minh
Chẳng có gì đổi được tình Mẹ, đổi được nụ cười mộc mạc, đơn sơ trên môi Mẹ hiền,
Nhà thơ Trần Trung Đạo đã hoài niệm về nụ cười của Mẹ:
“Nhắc chiếc phone lên bổng lặng người = Giọng buồn hơn cả tiếng mưa rơi
Ví mà tôi đổi thời gian được = Đổi cả thiên thu tiếng mẹ cười…”
Ngày đi con hẹn sẽ trở về, nhưng con vẫn biền biệt phương trời cho Mẹ mỏi mắt chờ mong.
Hoàng Trùng Dương nhớ buổi chia tay:
“ Thu sang lá vẫn cứ rơi = Xuân về Mẹ vẫn cuối đời trông con
Tháng năm Mẹ vẫn mỏi mòn = Hao gầy thân xác chon von đỉnh đầu
Nhớ con lệ nhỏ canh thâu = Ngày đêm Mẹ vẫn nguyện cầu bình an” = Rồi ngày con về thì Mẹ đã ra đi…
“Con về trong nỗi cô liêu = Nghĩa trang vắng lạnh một chiều cuối Đông
Còn đâu ngày tháng đợi trông = Đứa con viễn xứ phiêu bồng ngàn khơi”
(Khóc Mẹ) Hoàng Trùng Dương.
Nói sao cho hết tình Mẹ thương con. Mẹ là bóng mát của lủy tre làng, là khói lam chiều hoàng hôn nơi thôn giả, là những kỷ niệm thật êm đềm thuở ấu thơ . Tất cả sẽ trở nên nghẹn ngào chua xót trong tâm tư của những người con đã mất mẹ. Vậy những ai may mắn còn Mẹ hãy ý thức mình là người có phước, hãy hân hoan, trân quý niềm vui còn có Mẹ, vì:
“Con có Mẹ con còn tất cả = Mẹ đi rồi, tất cả cùng đi
Trong huyệt lạnh Mẹ có nghe con khóc = Khóc bây giờ và mãi mãi ngàn sau”
