Kinh Kim-Cương Bát-nhã-ba-la-mật-đa

[nguyenvanhoc2006]

(14h)

api tu khalu punaḥ subhūte ye kulaputrā vā kuladuhitaro vemaṃ dharmaparyāyam udgrahīṣyanti dhārayiṣyanti vācayiṣyanti paryavāpsyanti ##[MM33]## parebhyaśca vistareṇa samprakāśayiṣyanti jñātāste subhūte tathāgatena buddhajñānena dṛṣṭāste subhūte tathāgatena buddhacakṣuṣā buddhāste tathāgatena | sarve te subhūte sattvā aprameyam asaṃkhyeyaṃ puṇyaskandhaṃ prasaviṣyanti pratigrahīṣyanti |

Lại nữa Tu-bồ-đề ! nếu có những thiện nam tử hoặc thiện nữ nhân nào sẽ gìn giữ, ghi nhớ, tụng niệm pháp thoại này, sẽ học và giải thích cho người khác tường tận — Tu-bồ-đề, những chúng sinh mà Như Lai biết qua Phật Trí, Tu-bồ-đề ! Như Lai thấy qua Phật nhãn, Như Lai nhận thức toàn vẹn, Tu-bồ-đề !
tất cả chúng sinh ấy sẽ tạo và nhận một khối lượng công đức vô lượng vô-số.

(15a)

yaśca khalu punaḥ subhūte strī vā puruṣo vā pūrvāhṇakālasamaye gaṅgānadīvālukāsamān ātmabhāvān parityajedevaṃ madhyāhṇakālasamaye gaṅgānadīvālukāsamānātmabhāvan parityajet sāyāhṇakālasamaye gaṅgānadīvālukāsamān ātmabhāvān parityajedanena paryāyeṇa bahūni kalpakoṭiniyutaśatasahasrāṇyātmabhāvān parityajet yaścemaṃ dharmaparyāyaṃ śrutvā na pratikṣipedayameva tato nidānaṃ bahutaraṃ puṇyaskandhaṃ prasunuyād aprameyam asaṃkhyeyam | kaḥ punarvādo yo likhitvodgṛhṇīyād dhārayed vācayet paryavāpnuyāt parebhyaśca vistareṇa samprakāśayet |

Và lại nữa Tu-bồ-đề ! nếu một mặt có nữ nhân hoặc nam tử buổi sáng xả bỏ tự thể như cát sông Hằng, vào buổi trưa xả bỏ tự thể như cát sông Hằng. Như vậy, vào buổi tối xả bỏ tự thể như cát sông Hằng, và nếu họ theo cách này mà xả bỏ tự thể hàng trăm ngàm, hàng triệu, hàng tỉ kiếp, và mặt khác có ai sau khi nghe pháp thoại này mà không bác bỏ thì người ấy sẽ qua nhân-duyên này mà tạo được khối công đức lớn hơn không thể nghĩ bàn được, không thể đếm được, còn nói gì đến người sau khi viết lại, gìn giữ, ghi nhớ, học và giải thích tường tận cho người khác!

 

[nguyenvanhoc2006]

(15b)

api tu khalu punaḥ subhūte 'cintyo 'tulyo 'yaṃ dharmaparyāyaḥ | ayaṃ ca subhūte dharmaparyāyastathāgatena bhāṣito 'grayānasamprasthitānāṃ sattvānāmarthāya śreṣṭhayānasamprasthitānāṃ sattvānāmarthāya | ya imaṃ dharmaparyāyamudgrahīṣyanti dhārayiṣyanti vācayiṣyanti paryavāpsyanti parebhyaśca vistareṇa samprakāśayiṣyanti jñātāste subhūte tathāgatena buddhajñānena dṛṣṭāste subhūte tathāgatena buddhacakṣuṣā buddhāste tathāgatena | ##[MM34]## sarve te subhūte sattvā aprameyeṇa puṇyaskandhena samanvāgatā bhaviṣyanti | acintyenātulyenāmāpyenāparimāṇena puṇyaskandhena samanvāgatā bhaviṣyanti | sarve te subhūte sattvāḥ samāṃśena bodhiṃ dhārayiṣyanti [MM adds vācayiṣyanti
paryavāpsyanti] |

Lại nữa Tu-bồ-đề ! Pháp thoại này không thể nghĩ bàn, không thể so sánh.
Tu-bồ-đề ! Pháp thoại này được Như Lai thuyết vì lợi ích của những chúng-sinh đã khởi hành với cỗ xe cao nhất, vì lợi ích của chúng sinh đã khởi hành với cỗ xe thiện hảo nhất, những người sẽ gìn giữ, ghi nhớ, tụng niệm pháp-thoại này, sẽ học và giải thích cho người khác tường tận
— Tu-bồ-đề ! những chúng sinh mà Như Lai biết qua Phật Trí, Tu-bồ-đề, Như Lai thấy qua Phật nhãn, Như Lai nhận thức toàn vẹn, Tu-bồ-đề, tất cả chúng sinh ấy là những người sẽ thành tựu một khối lượng công đức không thể lường được, là những người sẽ thành tựu một khối lượng công đức không thể nghĩ, không thể so sánh, không thể đo, không thể ước lượng được. Tu-bồ-đề, tất cả các chúng sinh sẽ chấp trì phần giác ngộ như nhau [sẽ tụng và học].

tat kasya hetoḥ | na hi śakyaṃ subhūte 'yaṃ dharmaparyāyo hīnādhimuktikaiḥ sattvaiḥ śrotuṃ nātmadṛṣṭikairna sattvadṛṣṭikairna jīvadṛṣṭikairna pudgaladṛṣṭikaiḥ | nābodhisattvapratijñaiḥ sattvaiḥ śakyamayaṃ dharmaparyāyaḥ śrotuṃ vodgrahītuṃ vā dhārayituṃ vā vācayituṃ vā paryavāpruṃ vā | nedaṃ sthānaṃ vidyate |

Vì sao ? Tu-bồ-đề ! vì những chúng sinh có khuynh hướng thấp kém, có ngã kiến, chúng sinh kiến, sĩ phu kiến và bổ-đặc-già-la kiến không có khả năng nghe pháp thoại này. Những chúng sinh nào không phát nguyện Bồ Tát không có khả năng nghe hoặc gìn giữ hoặc ghi nhớ hoặc tụng niệm hoặc học pháp thoại này. Trường hợp ấy không thể có.

 

[nguyenvanhoc2006]

(15c)

api tu khalu punaḥ subhūte yatra pṛthivīpradeśa idaṃ sūtraṃ prakāśayiṣyate pūjanīyaḥ sa pṛthivīpradeśo bhaviṣyati sadevamānuṣāsurasya lokasya vandanīyaḥ pradakṣiṇīyaśca sa pṛthivīpradeśo bhaviṣyati caityabhūtaḥ sa pṛthivīpradeśo bhaviṣyati |

Lại nữa Tu-bồ-đề, nơi nào trên mặt đất này mà kinh này được giải thích thì nơi ấy sẽ là một nơi xứng đáng được kính lễ, nơi ấy sẽ là nơi xứng đáng được tôn kính, xứng đáng được đi vòng quanh từ trái sang phải của Thiên Nhân và A-tu-la trên thế giới, nơi ấy sẽ thật là tháp miếu thờ Phật.

(16a)

api tu ye te subhūte kulaputrā vā kuladuhitaro vemān evaṃrūpān sūtrāntān udgrahīṣyanti dhārayiṣyanti vācayiṣyanti paryavāpsyanti yoniśaśca manasikariṣyanti parebhyaśca vistareṇa samprakāśayiṣyanti te paribhūta bhaviṣyanti suparibhūtāścanbhaviṣyanti | tat kasya hetoḥ | yāni ca teṣāṃ subhūte sattvānāṃ paurvajanmikānyaśubhāni karmāṇi
kṛtānyapāyasaṃvartanīyāni dṛṣṭa eva dharme tayā paribhūtatayā tāni paurvajanmikānyaśubhāni karmāṇi kṣapayiṣyanti buddhabodhiṃ cānuprāpsyanti |

Lại nữa Tu-bồ-đề ! có những thiện nam tử hoặc thiện nữ nhân nào gìn giữ, ghi nhớ, tụng niệm và học những bài kinh như thế này và ghi khắc kĩ vào tâm, giải thích tường tận cho người khác thì những người ấy sẽ bị khinh-khi, bị khinh-khi nặng nề. Vì sao ? Tu-bồ-đề ! những nghiệp bất tịnh chúng-sinh đã tạo trong những đời trước và đáng lẽ hội tụ dẫn đến đoạ xứ — trong cuộc sống này, qua sự chịu đựng khinh miệt đó mà chúng sinh sẽ diệt trừ những nghiệp bất tịnh đã tạo trong những đời trước và sẽ đạt Chính Giác của Phật-đà.

 

[nguyenvanhoc2006]

(16b)
tat kasya hetoḥ | abhijānāmyahaṃ subhūte ’tīte 'dhvanyasaṃkhyeyaiḥ kalpairasaṃkhyeyatarairdīpaṃkarasya tathāgatasyārhataḥ samyaksambuddhasya pareṇa paratareṇa ##[MM35]## caturaśītibuddhakoṭiniyutaśatasahasrāṇyabhūvanye mayārāgitā ārāgyā na virāgitāḥ |

Vì sao ? Tu-bồ-đề ! Ta nhớ thời quá khứ vô lượng vô số kiếp và hơn vô số kiếp nữa, trước hơn cả Phật Nhiên Đăng Như Lai, bậc Chính Đẳng Giác, có 84 triệu ức vị Phật, những vị mà ta đã cung dưỡng thừa sự. Ta cung dưỡng thừa sự nhưng không vi phạm.

yacca mayā subhūte te buddhā bhagavanta ārāgitā ārāgyā na virāgitā yacca paścime kāle paścime samaye paścimāyāṃ pañcaśatyāṃ saddharmavipralopakāle vartamāna imān evaṃrūpān sūtrāntān udgrahīṣyanti dhārayiṣyanti vācayiṣyanti paryavāpsyanti parebhyaśca vistareṇa samprakāśayiṣyantyasya khalu punaḥ subhūte puṇyaskandhasyāntikādasau paurvakaḥ puṇyaskandhaḥ śatatamīmapi kalāṃ nopaiti sahasratamīmapi śatasahasratamīmapi koṭitamīmapi koṭiśatatamīmapi kotiśatasahasratamīmapi koṭiniyutaśatasahasratamīmapi saṃkhyāmapi kalāmapi gaṇanāmapyupamāmapyupaniṣadam api yāvadaupamyam api na kṣamate |

Nhưng Tu-bồ-đề ! nếu ta một mặt cung dưỡng chư Phật Thế Tôn mà không vi phạm và mặt khác nếu những ai trong thời cuối cùng, trong thời pháp cuối, 500 năm cuối, lúc diệu pháp huỷ diệt, sẽ gìn giữ, ghi nhớ, tụng niệm pháp thoại này, sẽ học và giải thích cho người khác tường tận thì ngược lại, Tu-bồ-đề ! khối công đức trước kia cũng không bằng một phần trăm, cũng
không bằng một phần ngàn, một phần trăm ngàn, một phần triệu, một phần mười triệu, một phần tỉ phần, cũng không có số nào, phần nào, cách đếm nào, sự so sánh, ẩn dụ hoặc nét giống nào có thể tương ưng.

 

[nguyenvanhoc2006]

(16c)

sacetpunaḥ subhūte teṣāṃ kulaputrāṇāṃ kuladuhitrīṇāṃ vāhaṃ puṇyaskandhaṃ bhāṣeyaṃ yāvatte kulaputrā vā kuladuhitaro vā tasminsamaye puṇyaskandhaṃ prasaviṣyanti pratigrahīṣyantyunmādaṃ sattvā anuprāpnuyuścittavikṣepaṃ vā gaccheyuḥ |
api tu khalu punaḥ subhūte 'cintyo ##('tulyo)## 'yaṃ dharmaparyāyastathāgatena bhāṣitaḥ | asyācintya eva vipākaḥ pratikāṅkṣitavyaḥ |

Lại nữa Tu-bồ-đề ! nếu ta nói về khối công đức của những thiện nam tử thiện nữ nhân và các thiện nam tử hoặc thiện nữ nhân lúc ấy sẽ tạo và hưởng khối công đức như thế nào thì chúng sinh sẽ cuống loạn, tâm thức sẽ phân tán.
Thế nên Tu-bồ-đề, Pháp thoại Như Lai thuyết đây không thể nghĩ bàn, không thể so sánh, và ta có thể chờ đón một quả báo không thể nghĩ bàn của nó.

(17a)

atha khalvāyuṣmān subhūtirbhagavantam etadavocat | kathaṃ bhagavanbodhisattvayānasamprasthitena sthātavyaṃ kathaṃ pratipattavyaṃ kathaṃ cittaṃ pragrahītavyam |

Lúc bấy giờ, Tôn giả Tu-bồ-đề nói với Thế Tôn như sau : Thưa Thế Tôn ! người đã khởi hành với Bồ Tát thừa nên an trụ như thế nào, nên thực hành như thế nào, nên điều phục tâm như thế nào ?

bhagavānāha | iha subhūte bodhisattvayānasamprasthitenaivaṃ ##[MM36]## cittamutpādayitavyaṃ sarve sattvā mayānupadhiśeṣe nirvāṇadhātau parinirvāpayitavyāḥ | evaṃ ca sattvānparinirvāpya na kaścit sattvaḥ parinirvāpito bhavati |
tat kasya hetoḥ | sacet subhūte bodhisattvasya sattvasaṃjñā pravarteta na sa bodhisattva iti vaktavyaḥ | jīvasaṃjñā vā yāvat pudgalasaṃjñā vā pravarteta na sa bodhisattva iti vaktavyaḥ | tat kasya hetoḥ | nāsti subhūte sa kaściddharmo yo bodhisattvayānasamprasthito nāma
|
Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! ở đây thì một người đã khởi hành với Bồ Tát thừa nên phát triển một tâm thức như sau: Tất cả chúng sinh đều được Ta dẫn đến cõi vô dư y niết-bàn. Dù đã dẫn chúng sinh đến niết-bàn như thế nhưng không một chúng sinh nào được dẫn đến niết-bàn cả. Vì sao? Tu-bồ-đề, vì được nói rằng: Nếu Bồ Tát còn có thụ tưởng "chúng sinh" thì ông ta không phải là Bồ Tát. Nếu còn thụ tưởng "sĩ phu" hoặc "bổ-đặc-già-la", thì ông ta không phải là Bồ Tát
Vì sao? Tu-bồ-đề, không có một pháp nào có tên là "người đã khởi hành với Bồ Tát thừa" cả!

 

[nguyenvanhoc2006]

(17b)

tat kiṃ manyase subhūte asti sa kaściddharmo yastathāgatena dīpaṃkarasya tathāgatasyāntikādanuttarāṃ samyaksambodhimabhisambuddhaḥ |

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ như thế nào ? Có một pháp nào đó được Như Lai chứng đắc thành Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác lúc ở gần Nhiên Đăng Như-Lai hay không ?

evamukta āyuṣmān subhūtirbhagavantametadavocat | yathāhaṃ bhagavanbhagavato bhāṣitasyārthamājānāmi nāsti sa bhagavankaściddharmo yastathāgatena dīpaṃkarasya tathāgatasyārhataḥ samyaksambuddhasyāntikād anuttarāṃ
samyaksambodhim abhisambuddhaḥ |

Nghe như thế xong Tôn giả Tu-bồ-đề nói Thế Tôn như sau : Thưa Thế Tôn ! như Con hiểu lời Như Lai nói thì không có pháp nào được Như Lai chứng đắc thành Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác lúc ở gần Nhiên Đăng Như-Lai cả.
evamukte bhagavan āyuṣmantaṃ subhūtim etadavocat | evametatsubhūte evametannāsti subhūte sa kaściddharmo yastathāgatena dīpaṃkarasya tathāgatasyārhataḥ samyaksambuddhasyāntikādanuttarāṃ samyaksambodhimabhisambuddhaḥ |

Nghe xong Thế Tôn nói với Tôn giả Tu-bồ-đề như sau : Đúng như thế Tu-bồ-đề, đúng như thế ! Không có pháp nào được Như Lai chứng đắc thành Vô-Thượng Chính-Đẳng Chính-Giác lúc ở gần Nhiên Đăng Như Lai, bậc Chính Đẳng Chính-Giác cả.

sacetpunaḥ subhūte kaściddharmastathāgatenābhisambuddho 'bhaviṣyanna māṃ dīpaṃkarastathāgato vyākariṣyadbhaviṣyasi tvaṃ māṇavānāgate 'dhvani śakyamunirnāma tathāgato 'rhansamyaksambuddha iti | yasmāttarhi subhūte tathāgatenārhata samyaksambuddhena nāsti sa kaściddharmo yo 'nuttarāṃ samyaksambodhimabhisambuddhastasmādahaṃ dīpaṃkareṇa tathāgatena vyākṛto bhaviṣyasi ##[MM37]## tvaṃ māṇavānāgate 'dhvani śakyamunirnāma tathāgato 'rhan samyaksambuddhaḥ |

Tu-bồ-đề ! nếu đã có một pháp nào được Như Lai chứng đắc thì Nhiên Đăng Như Lai đã không thụ khí cho ta rằng "Đồng tử, ngươi thời sau này sẽ thành Như Lai, bậc A-la-hán, bậc Chính Đẳng Chính Giác với danh hiệu Thích-ca Mâu-ni." Thế nên Tu-bồ-đề, không có pháp nào được Như Lai chứng đắc thành Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác cả và cũng vì thế mà ta đã được Nhiên Đăng Như Lai thụ kí "Đồng tử, ngươi thời sau này sẽ thành Như Lai, bậc Chính Đẳng Chính Giác với danh hiệu Thích-ca Mâu-ni."

 

[nguyenvanhoc2006]

(17c)

tat kasya hetoḥ | A. tathāgata iti subhūte bhūtatathatāyā etadadhivacanam |

Vì sao ? A. Tu-bồ-đề ! "Như Lai" là biệt danh của chân như.

B. MM Version: tathāgata iti subhūte | anutpādadharmatāyā etadadhivacanam | tathāgata iti subhūte | dharmocchedasyaitadadhivacanam | tathāgata iti subhūte | atyantānutpannasyaitadadhivacanam | tat kasya hetoḥ | eṣa subhūte 'nutpado yaḥ paramārthaḥ |)##

B. Tu-bồ-đề ! "Như Lai" là biệt danh của Vô sinh pháp tính. Tu-bồ-đề ! "Như-Lai" là biệt danh của vĩnh đoạn đạo lộ. Tu-bồ-đề, "Như Lai" là biệt danh của tất cánh bất sinh. Vì sao ? Tu-bồ-đề ! Vô sinh chính là tối thắng nghĩa !

(17d)

yaḥ kaścit subhūta evaṃ vadet tathāgatenārhatā samyaksambuddhenānuttarā samyaksambodhirabhisambuddheti sa vitathaṃ vadedabhyācakṣīta māṃ sa subhūte asatodgṛhītena | tat kasya hetoḥ | nāsti subhūte sa kaściddharmo yastathāgatenānuttarāṃ samyaksambodhimabhisambuddhaḥ | yaśca subhūte tathāgatena dharmo 'bhisambuddho deśito vā tatra na satyaṃ na mṛṣā |
tasmāttathāgato bhāṣate sarvadharmā buddhadharmā iti | tat kasya hetoḥ | sarvadharmā iti subhūte adharmāstathāgatena bhāṣitāḥ | tasmāducyante sarvadharmā buddhadharmā iti |

Tu-bồ-đề ! nếu có ai đó nói "Như Lai, bậc A-la-hán, bậc Chính-Đẳng Chính-Giác chứng đắc Vô Thượng Chính Đẳng Giác" thì người ấy không nói đúng sự thật. Tu-bồ-đề ! người ấy diễn dẫn ta sai vì chấp vào cái phi thật. Vì sao?
Tu-bồ-đề, vì không có pháp nào được Như Lai chứng đắc thành Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác cả. Và nữa Tu-bồ-đề, ở Pháp do Như Lai chứng đắc hoặc thuyết giảng, nơi ấy phi chân phi vọng. Thế nên Như Lai mới nói "tất cả các pháp đều là Phật pháp".
Vì sao ? Tu-bồ-đề ! "Tất cả các pháp" được thuyết bởi Như Lai chính là phi-pháp, thế nên tất cả các pháp đều được gọi là Phật pháp.

(17e)

tadyathāpi nāma subhūte puruṣo bhavedupetakāyo mahākāyaḥ | āyuṣmān subhūtirāha | yo 'sau bhagavaṃstathāgatena puruṣo bhāṣita upetakāyo mahākāya ityakayaḥ sa bhagavaṃstathāgatena bhāṣitaḥ | tenocyata upetakayo mahākāya iti |

Tu-bồ-đề ! ví như có một người nào đó mang thân, thân to lớn. Tôn giả Tu-bồ--đề nói : Thưa Thế Tôn, người được Như Lai dạy là có thân lớn — thưa Thế Tôn — người ấy được Như Lai dạy là phi thân. Thế nên người ấy được gọi là "mang thân, thân to lớn"

 

[nguyenvanhoc2006]

(17f)

bhagavānāha | evametatsubhūte | yo bodhisattva evaṃ vadedahaṃ sattvānparinirvāpayiṣyāmīti na sa bodhisattva iti vaktavyaḥ | ##[MM38]## tat kasya hetoḥ | asti subhūte sa kaściddharmo yo bodhisattvo nāma |

Thế Tôn nói: Như thế như thế, Tu-bồ-đề! Bồ Tát nào nói "Ta diệt độ chúng-sinh" thì ông ta không đáng được gọi là Bồ Tát.
Vì sao ? Tu-bồ-đề, có một pháp nào đó mang danh "Bồ Tát" ?

subhūtirāha | no hīdaṃ bhagavan nāsti sa kaściddharmo yo bodhisattvo nāma | bhagavānāha | sattvāḥ sattvā iti subhūte āsattvāste tathāgatena bhāṣitāstenocyate sattvā iti | tasmāttathāgato bhāṣate nirātmānaḥ sarvadharmā niḥsattvāḥ nirjīvā ##(MM adds niṣpoṣā)## niṣpudgalāḥ sarvadharmā iti |

Tu-bồ-đề nói: Thật là không, Thế Tôn ! Không có một pháp nào mang danh "Bồ Tát" cả. Thế Tôn nói : Những chúng sinh được Như Lai dạy dưới danh "chúng sinh" — Tu-bồ-đề — chính là phi chúng sinh, thế mới được gọi là chúng sinh. Chính vì vậy mà Như Lai dạy "Chư pháp không có tự ngã, không chúng sinh (không tăng trưởng), không có sĩ phu, không có bổ đặc già-la"

(17g)

yaḥ subhūte bodhisattva evaṃ vadedahaṃ kṣetravyūhānniṣpādayiṣyāmīti ##(MM: sa vitathaṃ vadet)## so’pi tathaiva vaktavyaḥ | tat kasya hetoḥ | kṣetravyūhāḥ kṣetravyūhā iti subhūte 'vyūhāste tathāgatena bhāṣitāḥ | tenocyante kṣetravyūhā iti |

Tu-bồ-đề, Bồ Tát nào đó mà nói như thế này "Tôi sẽ làm trang nghiêm Phật độ" (thì ông ta nói sai sự thật), ông ta không nên được gọi như vậy. Vì sao? Tu-bồ-đề, vì những sự trang nghiêm được dạy bởi Như Lai dưới tên "trang nghiêm" chính là những Phi trang nghiêm, thế nên chúng mới được gọi là "sự trang nghiêm".

(17h)

yaḥ subhūte bodhisattvo nirātmāno dharmā nirātmāno dharmā ityadhimucyate sa tathāgatenārhatā samyaksambuddhena bodhisattvo mahāsattva ityākhyātaḥ |

Tu-bồ-đề, Bồ Tát nào vững tin "các pháp vô ngã, các pháp vô ngã" thì được
Như Lai, Chính Đẳng Giác gọi là "Bồ Tát Ma-ha-tát"

 

[nguyenvanhoc2006]

18​

(18a)
##(18a)##
bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte saṃvidyate tathāgatasya māṃsacakṣuḥ | subhūtirāha | evametadbhagavan saṃvidyate tathāgatasya māṃsacakṣuḥ |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, Như Lai có nhục nhãn hay không ?
Tu-bồ-đề thưa: Thế Tôn ! sự việc như thế. Như Lai có nhục nhãn.

bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte saṃvidyate tathāgatasya divyaṃ cakṣuḥ |subhūtirāha | evametadbhagavan saṃvidyate tathāgatasya divyaṃ cakṣuḥ |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, Như Lai có thiên nhãn hay không ?
Tu-bồ-đề thưa : Thế Tôn ! sự việc như thế. Như Lai có thiên nhãn.

bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte saṃvidyate tathāgatasya prajñācakṣuḥ | subhūtirāha | evametadbhagavan saṃvidyate tathāgatasya prajñācakṣuḥ |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, Như Lai có huệ nhãn hay không ?
Tu-bồ-đề thưa : Thế Tôn ! sự việc như thế. Như Lai có huệ nhãn.

bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte saṃvidyate tathāgatasya dharmacakṣuḥ | subhūtirāha | evametadbhagavan saṃvidyate tathāgatasya dharmacakṣuḥ |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, Như Lai có pháp nhãn hay không ?
Tu-bồ-đề thưa : Thế Tôn ! sự việc như thế. Như Lai có pháp nhãn.

bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte ##[MM39]## saṃvidyate tathāgatasya buddhacakṣuḥ | subhūtirāha | evametadbhagavan saṃvidyate tathāgatasya buddhacakṣuḥ |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, Như Lai có Phật nhãn hay không ?
Tu-bồ-đề thưa : Thế Tôn ! sự việc như thế. Như Lai có pháp nhãn.

 

[nguyenvanhoc2006]

(18b)
##(18b)##
bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte yāvantyo gaṅgāyāṃ mahānadyāṃ vālukā api nu tā vālukāstathāgatena bhāṣitāḥ |
subhūtirāha | evametadbhagavannevametatsugata bhāṣitāstathāgatena vālukāḥ |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, nhiều như cát trong sông Hằng to lớn, chúng có được Như Lai gọi là cát hay không ? Tu-bồ-đề nói : thưa Thế Tôn ! sự việc như thế, Thiện Thệ, sự việc như thế, chúng được Như Lai gọi là cát.

bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte yāvantyo gaṅgāyāṃ mahānadyāṃ vālukāstāvantya eva gaṅgānadyo bhaveyuḥ tāsu yā vālukāstāvantaśca lokadhātavo bhaveyuḥ kaccidbahavaste lokadhātavo bhaveyuḥ | subhūtirāha | evametadbhagavannevametatsugata bahavaste lokadhātavo bhaveyuḥ |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, có nhiều con sông Hằng như số cát trong sông Hằng và nếu có nhiều thế giới như những hạt cát trong những con sông ấy — như vậy có nhiều thế giới hay không ?
Tu-bồ-đề nói : Thưa Thế Tôn ! sự việc như thế, thưa Thiện Thệ, sự việc đúng như thế, có nhiều thế giới.

bhagavānāha | yāvantaḥ subhūte teṣu lokadhāteṣu sattvāsteṣām ahaṃ nānaābhāvāṃ cittadhārāṃ prajānāmi | tat kasya hetoḥ | cittadhārā cittadhāreti subhūte adhāraiṣā tathāgatena bhāṣitās tenocyate cittadhāreti |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! có bao nhiêu chúng sinh trong các thế giới đó thì ta đều biết rõ tâm lưu chú đa dạng của chúng.
Vì sao ? Tu-bồ-đề ! tâm lưu chú được Như Lai dạy dưới danh "lưu chú" chính là phi lưu chú, thế mới được gọi là tâm lưu chú.

tat kasya hetoḥ | atītaṃ subhūte cittaṃ nopalabhyate | anāgataṃ cittaṃ nopalabhyate | pratyutpannaṃ cittaṃ nopalabhyate |

Vì sao ? Tu-bồ-đề ! không thể nắm bắt tâm quá khứ, không thể nắm bắt tâm vị lai, không thể nắm bắt tâm hiện tại.

 

[nguyenvanhoc2006]

19​

tat kiṃ manyase subhūte yaḥ kaścitkulaputro vā kuladuhitā vemaṃ trisāhasramahāsāhasraṃ lokadhātuṃ saptaratnaparipūrṇaṃ kṛtvā tathāgatebhyo 'rhadbhyaḥ samyaksambuddhebhyo dānaṃ dadyādapi nu sa kulaputro vā ##[MM40]## kuladuhitā va tato nidānaṃ bahu puṇyaskandhaṃ prasunuyāt | subhūtirāha | bahu bhagavanbahu sugata |

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ thế nào, nếu có thiện nam tử hoặc thiện nữ nhân nào làm đầy tam thiên đại thiên thế giới này với bảy loại bảo bối rồi làm phẩm vật hiến tặng các Như Lai, A-la-hán, các bậc Chính Đẳng Giác thì thiện nam tử hoặc thiện nữ nhân ấy có thể tạo được một khối công đức thật lớn qua nhân duyên đó hay không ?
Tu-bồ-đề nói: Dạ lớn, thưa Thế Tôn, dạ lớn thưa Thiện Thệ !

bhagavānāha | evametatsubhūte evametadbahu sa kulaputro vā kuladuhitā vā tato nidānaṃ puṇyaskandhaṃ prasunuyād | tat kasya hetoḥ | puṇyaskandhaḥ puṇyaskandha iti subhūte askandhaḥ sa tathāgatena bhāṣitaḥ | tenocyate puṇyaskandha iti | sacet subhūte puṇyaskandho 'bhaviṣyanna tathāgato 'bhāṣiṣyat puṇyaskandhaḥ puṇyaskandha iti |

Thế Tôn nói : Đúng như vậy Tu-bồ-đề, đúng như vậy ! Thiện nam tử hoặc thiện nữ nhân ấy có thể tạo được một khối công đức thật lớn qua nhân duyên đó. Vì sao? Khối công đức được Như Lai dạy dưới danh "khối công đức" chính là phi khối công đức, thế mới được gọi là "khối công đức". Tu-bồ-đề, nếu đã là một khối công đức thì Như Lai đã không nói "một khối công-đức, một khối công đức"

 

[nguyenvanhoc2006]

20​

(20a)

tat kiṃ manyase subhūte rūpakāyapariniṣpattyā tathāgato draṣṭavyaḥ | subhūtirāha | no hīdaṃ bhagavanna rūpakāyapariniṣpattyā tathāgato draṣṭavyaḥ | tat kasya hetoḥ | rūpakāyapariniṣpattī rūpakāyapariniṣpattiriti bhagavan apariniṣpattireṣā tathāgatena bhāṣitā | tenocyate rūpakāyapariniṣpattiriti |

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ thế nào, Như Lai có thể được thấy qua sự toàn hảo của sắc thân ? Tu-bồ-đề nói: Thưa Thế Tôn, không thể được như vậy. Như Lai không thể được thấy qua sự toàn hảo của sắc thân. Vì sao ? Thế Tôn ! sự toàn hảo của sắc thân được Như Lai dạy dưới danh "sự toàn hảo của sắc thân" chính là phi toàn hảo, thế mới được gọi là "sự toàn hảo của sắc thân".

(20b)

bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte lakṣaṇasampadā tathāgato draṣṭavyaḥ | subhūtirāha | no hīdaṃ bhagavanna akṣaṇasampadā tathāgato draṣṭavyaḥ | tat kasya hetoḥ | yaiṣā bhagavaṃllakṣaṇasampattathāgatena bhāṣitālakṣaṇasampadeṣā
tathāgatena bhāṣitā | tenocyate lakṣaṇasampaditi |

Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ thế nào, Như Lai có thể được thấy qua sự toàn vẹn của các tướng ?
Tu-bồ-đề nói: Thưa Thế Tôn ! không thể như vậy. Như Lai không thể được thấy qua sự toàn vẹn của các tướng.
Vì sao ? Thế-Tôn, sự toàn vẹn của các tướng được Như Lai dạy dưới danh "sự toàn vẹn của các tướng" chính là phi toàn vẹn của các tướng, thế mới được gọi là "sự toàn vẹn của các tướng".

 

[nguyenvanhoc2006]

21​

(21a)

bhagavānāha | tat kiṃ manyase subhūte api nu tathāgatasyaivaṃ bhavati mayā dharmo deśita iti | subhūtirāha | no hīdaṃ bhagavan | na tathāgatasyaivaṃ bhavati mayā dharmo deśita iti |
bhagavānāha | yaḥ subhūte ##[MM41]## evaṃ vadettathāgatena dharmo deśita iti sa vitathaṃ vadedabhyācakṣīta māṃ sa subhūte 'satodgṛhītena | tat kasya hetoḥ | dharmadeśanā dharmadeśaneti subhūte nāsti sa kaściddharmo yo
dharmadeśanā nāmopalabhyate |

Thế Tôn nói : Ông nghĩ như thế nào Tu-bồ-đề ? Như Lai có nghĩ như "Ta thuyết pháp".
Tu-bồ-đề nói : Thưa Thế Tôn ! không như vậy. Như Lai không có ý nghĩ "Ta thuyết pháp".
Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! ai mà nói như "Như Lai thuyết pháp" là người ấy nói không đúng sự thật, Tu-bồ-đề, người ấy diễn dẫn ta sai vì chấp vào cái phi thật.
Vì sao ? Tu-bồ-đề ! "thuyết pháp, thuyết pháp" — không có pháp nào dưới danh "thuyết pháp" được nắm bắt cả.

(21b)

evamukta āyuṣmānsubhūtirbhagavantametadavocat | asti bhagavan kecitsattvā bhaviṣyantyanāgate 'dhvani paścime kāle paścime samaye paścimāyāṃ pañcaśatyāṃ saddharmavipralope vartamāne ya imānevaṃrūpān dharmāñśrutvābhiśraddhāsyanti | bhagavānāha | na te subhūte sattvā nāsattvāḥ | tat kasya hetoḥ | sattvāḥ sattvā iti subhūte sarve te subhūte asattvāstathāgatena bhāṣitāḥ | tenocyante sattvā iti |

Sau khi nghe nói như vậy xong Tôn giả Tu-bồ-đề nói Thế Tôn như sau :
_ Thế-Tôn ! có những chúng sinh nào trong thời vị lai, thời cuối cùng, trong thời pháp cuối, 500 năm cuối, lúc diệu pháp huỷ diệt, khi những bài pháp như thế này sẽ phát lòng tin thật hay không ?
Thế Tôn nói : Tu-bồ-đề ! họ không là chúng sinh cũng không phải phi chúng sinh. Vì sao ? Những chúng sinh được Như Lai dạy dưới danh "chúng sinh" — Tu-bồ-đề — chính là phi chúng sinh, thế mới được gọi là "chúng sinh".

 

[nguyenvanhoc2006]

22

tat kiṃ manyase subhūte api nvasti sa kaściddharmo yastathāgatenānuttarāṃ samyaksambodhimabhisambuddhaḥ |
āyuṣmānsubhūtirāha | no hīdaṃ bhagavan nāsti sa bhagavankaściddharmo yastathāgatenānuttarāṃ samyaksambodhimabhisambuddhaḥ | bhagavānāha | evametatsubhūte evametadaṇurapi tatra dharmo na saṃvidyate
nopalabhyate | tenocyate 'nuttarā samyaksambodhiriti |

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ như thế nào ? Có một pháp nào đó được Như Lai chứng đắc thành Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác không ?
Tôn giả Tu-bồ-đề nói : Thưa Thế Tôn ! thật không có. Thưa Thế Tôn ! không có pháp nào đó được Như Lai chứng đắc thành Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác cả.
Thế Tôn nói : Như thế như thế ! Tu-bồ-đề ! Ngay một pháp nhỏ xíu cũng không được tìm thấy, không được nắm bắt ở đó. Thế nên mới được gọi là "Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác".

 

[nguyenvanhoc2006]

23
api tu khalu punaḥ subhūte samaḥ sa dharmo na tatra kiṃcid viṣamam ##(MM: kaścidvisamaḥ)## | tenocyate 'nuttarā samyaksambodhiriti | nirātmatvena niḥsattvatvena nirjīvatvena niṣpudgalatvena samā sānuttarā samyaksambodhiḥ
sarvaiḥ kuśalairdharmairabhisambudhyate | tat kasya hetoḥ | kuśalā dharmāḥ kuśalā dharmā iti subhūte adharmāścaiva te
tathāgatena bhāṣitāḥ | tenocyante kuśalā dharmā iti | ##[MM42]##

Thêm vào đó Tu-bồ-đề ! pháp này bình đẳng, không có thứ nào không bình-đẳng ở đó cả. Thế nên mới được gọi là "Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác". Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác bình đẳng vì có tính vô ngã, tính phi chúng sinh, tính phi sĩ phu, phi bổ-đặc-già-la, được chứng ngộ trên cơ sở những thiện pháp.
Vì sao ? Tu-bồ-đề ! thiện pháp được Như Lai dạy dưới danh "thiện pháp" chính là phi pháp, thế mới được gọi là thiện pháp.

 

[nguyenvanhoc2006]

24
yaśca khalu punaḥ subhūte strī vā puruṣo vā yāvantastrisāhasramahāsāhasre lokadhātau sumeravaḥ parvatarājānastāvato rāśīnsaptānāṃ ratnānāmabhisaṃhṛtya tathāgatebhyo 'rhadbhyaḥ samyaksambuddhebhyo dānaṃ dadyāt yaśca kulaputro vā
kuladuhitā vetaḥ prajñāpāramitāyā dharmaparyāyādantaśaścatuṣpādikāmapi gāthāmudgṛhya parebhyo deśayedasya subhūte puṇyaskandhasyasau paurvakaḥ puṇyaskandhaḥ śatatamīmapi kalāṃ nopaiti yāvadupaniṣadamapi na kṣamate |

Lại nữa Tu-bồ-đề ! nếu một mặt có một nữ nhân hoặc một nam tử nào trong Tam Thiên Đại Thiên Thế Giới này mà gom tụ bảy loại bảo bối rồi chất thành đống cao như các núi Tu-di — vua của các loài núi — rồi làm phẩm vật hiến cúng các Như Lai, A-la-hán, các bậc Chính Đẳng Giác và mặt khác nếu thiện-nam-tử hoặc thiện nữ nhân lấy từ Bát-nhã Ba-la-mật-đa này, lấy từ pháp thoại này dù chỉ một câu kệ bốn dòng, trình bày cho người khác thì Tu-bồ-đề, so với khối công đức này thì khối công đức trước kia cũng không bằng một phần trăm, cho đến mức không một sự so sánh nào có thể tương xứng.

 

[nguyenvanhoc2006]

25

tat kiṃ manyase subhūte api nu tathāgatasyaivaṃ bhavati mayā sattvāḥ parimocitā iti | na khalu punaḥ subhūta evaṃ draṣṭavyam | tat kasya hetoḥ | nāsti subhūte kaścitsattvo yastathāgatena parimocitaḥ | yadi punaḥ subhūte kaścitsattvo
'bhaviṣyadyastathāgatena parimocitaḥ syāt sa eva tathāgatasyātmagrāho 'bhaviṣyatsattvagrāho jīvagrāhaḥ pudgalagrāho 'bhaviṣyat | ātmagrāha iti subhūte agrāha eṣa tathāgatena bhāṣitaḥ | sa ca bālapṛthagjanairudgṛhītaḥ | bālapṛthagjanā iti subhūte ajanā eva te tathāgatena bhāṣitāḥ | tenocyante bālapṛthagjanā iti |

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ sao, Như Lai có ý niệm "Ta độ thoát chúng sinh" ? Tubồ-đề ! Ông không nên nhìn sự việc như vậy.
Vì sao? Tu-bồ-đề, vì không có một chúng sinh nào được Như Lai độ thoát cả.
Thêm nữa Tu-bồ-đề, giả sử có một chúng sinh nào đó được Như Lai độ thoát thì Như Lai đã có chấp vào tự ngã, đã có sự chấp trước vào chúng sinh, sĩ phu và bổ-đặc già-la. "Ngã chấp", Tu-bồ-đề, chính là phi chấp được Như Lai dạy và nó lại được bọn ngu phu cố chấp. "Ngu phu", Tu-bồ-đề ! chính là phi ngu phu được Như Lai dạy, thế mới được gọi là ngu phu.

 

[nguyenvanhoc2006]

26​

(26a)

tat kiṃ manyase subhūte lakṣaṇasampadā tathāgato draṣṭavyaḥ | subhūtirāha | no hīdaṃ bhagavan | yathāhaṃ bhagavato bhāṣitasyārthamājānāmi na lakṣaṇasampadā tathāgato draṣṭavyaḥ |

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ thế nào, Như Lai có thể được thấy qua sự toàn vẹn của các tướng ?
Tu-bồ-đề nói: Thưa Thế Tôn, không thể như vậy. Như Con hiểu lời Như Lai nói thì Như Lai không thể được thấy qua sự toàn vẹn của các tướng.

bhagavān āha | sādhu sādhu subhūte evametatsubhūte evametadyathā vadasi | na lakṣaṇasampadā tathāgato draṣṭavyaḥ | tat kasya hetoḥ | sacetpunaḥ subhūte lakṣaṇasampadā ##[MM43]## tathāgato draṣṭavyo 'bhaviṣyadrājāpi cakravartī
tathāgato 'bhaviṣyat | tasmanna lakṣaṇasampadā tathāgato draṣṭavyaḥ |

Thế Tôn nói : Hay lắm, hay lắm Tu-bồ-đề ! đúng như Ông nói Tu-bồ-đề ! Như-Lai không thể được thấy qua sự toàn vẹn của các tướng. Vì sao ? Tu-bồ-đề ! nếu như Như Lai có thể được nhìn thấy qua sự toàn vẹn của các tướng thì Chuyển Luân Thánh Vương cũng là Như Lai. Vì vậy mà Như Lai không thể được thấy qua sự toàn vẹn của các tướng.

āyuṣmān subhūtirbhagavantametadavocat | yathāhaṃ bhagavato bhāṣitasyārthamājānāmi na lakṣaṇasampadā tathāgato draṣṭavyaḥ |

Tôn giả Tu-bồ-đề nói với Như Lai như sau: Như Con hiểu ý nghĩa của những gì Thế Tôn dạy thì Như Lai không thể được thấy qua sự toàn vẹn của các tướng.

atha khalu bhagavāṃstasyāṃ velāyāmime gāthe abhāṣata | ye māṃ rūpeṇa cādrākṣurye māṃ ghoṣeṇa cānvayuḥ | mithyāprahāṇaprasṛtā na māṃ drakṣyanti te janāḥ ll1ll

Nhân dịp này Thế Tôn nói hai bài kệ-đà :

Ai thấy ta qua thân sắc, quy y ta vì thanh âm — những người ấy vướng vào tà đạo, họ sẽ không thấy được ta.

 

[nguyenvanhoc2006]

(26b)

dharmato buddhā draṣṭavyā ##(MM buddho draṣṭavyo)## dharmakāyā hi nāyakāḥ | dharmatā ca na vijñeyā na sā śakyā vijānitum ||2||

Nên quán sát chư Phật tương ưng (/tuỳ thuận) Pháp, chư Pháp thân là Đạo-sư. Pháp tính không thể được nhận thức, mà cũng không có khả năng nhận-thức.

tat kiṃ manyase subhūte lakṣaṇasampadā tathāgatenānuttarā samyaksambodhir abhisambuddhā | na khalu punaste subhūte evaṃ draṣṭavyam | tat kasya hetoḥ | na hi subhūte lakṣaṇasampadā tathāgatenānuttarā samyaksambodhirabhisambuddhā syāt l

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ như thế nào, có Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác nào được Như Lai chứng đắc qua sự toàn vẹn của chư tướng hay không ? Tu-bồ-đề ! Ông không nên nhìn như vậy. Vì sao? Vì không có Vô Thượng Chính-Đẳng Chính Giác nào được Như Lai chứng đắc bằng sự toàn vẹn của chư tướng cả !

na khalu punaste subhūte kaścidevaṃ vadet bodhisattvayānasamprasthitaiḥ kasyacid dharmasya vināśaḥ prajñapta ucchedo veti. na khalu punaste subhūte evaṃ draṣṭavyam | tat kasya hetoḥ | na bodhisattvayānasamprasthitaiḥ kasyaciddharmasya vināśaḥ prajñapto nocchedaḥ |

Lại nữa Tu-bồ-đề ! không ai nên nói với ông rằng "những người đã khởi hành với Bồ Tát thừa nhận biết được sự huỷ hoại hoặc sự đoạn diệt của một pháp nào đó". Tu-bồ-đề, Ông không nên nhìn như thế !

Vì sao ? vì những người đã khởi hành với Bồ Tát thừa không nhận biết được sự huỷ hoại hoặc sự đoạn diệt của một pháp nào cả !

 

[nguyenvanhoc2006]

27

tat kiṃ manyase subhūte lakṣaṇasampadā tathāgatenānuttarā samyaksambodhir abhisambuddhā | na khalu punaste subhūte evaṃ draṣṭavyam | tat kasya hetoḥ | na hi subhūte lakṣaṇasampadā tathāgatenānuttarā
samyaksambodhirabhisambuddhā syāt |

Tu-bồ-đề ! Ông nghĩ như thế nào, có Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác nào được Như Lai chứng đắc qua sự toàn vẹn của chư tướng hay không ? Tu-bồ-đề, Ông không nên nhìn như vậy. Vì sao ? Vì không có Vô Thượng Chính-Đẳng Chính Giác nào được Như Lai chứng đắc bằng sự toàn vẹn của chư tướng cả !

na khalu punaste subhūte kaścidevaṃ vadet bodhisattvayānasamprasthitaiḥ kasyacid dharmasya vināśaḥ prajñapta ucchedo veti. na khalu punaste subhūte evaṃ draṣṭavyam | tat kasya hetoḥ | na bodhisattvayānasamprasthitaiḥ kasyaciddharmasya vināśaḥ prajñapto nocchedaḥ |

Lại nữa Tu-bồ-đề ! không ai nên nói với ông rằng "những người đã khởi-hành với Bồ Tát thừa nhận biết được sự huỷ hoại hoặc sự đoạn diệt của một pháp nào đó". Tu-bồ-đề, Ông không nên nhìn như thế !
Vì sao, vì những người đã khởi hành với Bồ Tát thừa không nhận biết được sự huỷ hoại hoặc sự đoạn diệt của một pháp nào cả !