Bài 61.
II.3. Thiền sư Nguyên Khuê núi Tung Nhạc.
Người Y Khuyết, họ Lý. Xuất gia hồi nhỏ. Năm Đường Vĩnh Thuần thứ hai (683), Sư thọ giới cụ túc thuộc chùa Nhàn Cư, thực tập luật (Tỳ-ni) không biết mệt.
Sau yết kiến Quốc sư An ấn chứng đốn ngộ huyền chỉ đối với chơn tông, rồi chọn dinh lớn trong núi Tung Nhạc cất am tranh ở. Một hôm có dị nhân đến, đội mũ cao quần cụt áo kép với người tùy tùng rất đông, y nhẹ bước thong thả tuyên bố đến yết kiến đại sư.
Sư thấy y hình mạo kỳ vĩ phi thường, bèn bảo:
- Hãy lại đây, nhân giả! Cớ sao mà đến đây?
Kia đáp:
- Sư lẽ nào lại biết tôi ư?
Sư nói:
- Ta xem Phật với chúng sanh bình đẳng, ta thấy qua nào có phân biệt đâu.
Ngô quan Phật dữ chúng sinh đẳng, ngô nhất mục chi khởi phân biệt da.
吾觀佛與眾生等, 吾一目之豈分別耶.
Kia nói:
- Tôi là thần nhân ở núi nầy, có quyền sanh sát với người. Sư làm sao nhìn qua mà biết tôi được?
Ngã thử nhạc thần dã năng sinh tử ư nhân, sư an đắc nhất mục ngã tai ?
我此嶽神也, 能生死於人, 師安得一目我哉 ?
Sư đáp:
- Ta vốn chẳng sanh, ông làm sao chết được? Ta thấy thân ta với hư không như thế nào, thì ta cũng thấy ta với ông như thế ấy. Ông có thể làm hoại hư không và ông được chăng mà mong làm hoại hư không và làm hoại ông được? Ta thì bất sanh bất diệt, ông còn chưa thể như thế thì làm sao đoạt quyền sanh tử nơi ta ư?
Ngô bản bất sinh, nhữ yên năng tử? Ngô thị thân dữ không đẳng thị ngô dữ nhữ đẳng, nhữ năng hoại không dữ nhữ hồ cẩu năng hoại không cập hoại nhữ. Ngô tắc bất sinh bất diệt dã, nhữ thượng bất năng như thị hựu yên năng sinh tử ngô da ?
吾本不生汝焉能死. 吾視身與空等, 視吾與汝等, 汝能壞空與 汝乎, 苟能壞空及壞汝. 吾則不生不滅也, 汝 尚不能如是, 又焉能生死吾耶 ?.
Thần cúi lạy nói:
- Tôi đây thông minh chính trực hơn những thần khác, há biết Sư có trí tuệ biện tài quảng đại đâu? Xin đem chánh giới trao cho, giúp tôi độ đời.
Sư nói:
- Ông đã xin giới thì đã thọ giới rồi. Tại sao vậy? Ngoài giới không có giới, còn ai truyền giới đâu?!
Nhữ kí khí giới tức kí giới dã, sở dĩ giả hà ? giới ngoại vô giới hựu hà giới tai !
汝既乞戒即既戒也, 所以者何 ? 戒外無戒又何戒哉.
Thần nói:
- Lý nầy, nghe qua tôi mờ mịt. Chỉ xin Sư truyền giới để thân tôi làm môn nhân đệ tử.
Sư vì thần liền cho xếp đặt chỗ ngồi, đem lò hương và cái bàn con đặt ở giữa, rồi nói:
- Truyền cho ông năm giới. Nếu hay phụng trì thì đáp là “được” (năng), không giữ được thì đáp là “không” (phủ).
Thần thưa:
- Kính xin vâng lời.
Sư hỏi:
- Ông không dâm được chăng?
Nhữ năng bất dâm hồ ?
汝能不婬乎 ?
Đáp:
- Cũng có vợ rồi.
Sư bảo:
- Đừng nói vậy, mà nói là không bị ái dục ràng buộc.
Phi vị thử dã, vị vô la dục dã.
非謂此也, 謂無羅欲也.
Đáp:
- Được.
Sư hỏi:
- Ông không trộm cắp được chăng?
Đáp:
- Tôi đây có thiếu cái gì? Sao có thể trộm cắp được ?!
Sư bảo:
- Đừng nói vậy, mà nói là phước lộc và hưởng thụ xa xỉ lãng phí quá, không nghĩ tới cung dưỡng người khác mà điều lành thành tai vạ.
Phi vị thử dã vị hưởng nhi phúc dâm bất cung nhi hoạ thiện dã
非謂此也, 謂饗而福淫, 不供而禍善也.
Đáp:
- Được.
Sư hỏi:
- Ông không sát sanh được chăng?
Đáp:
- Thật tôi đang nắm quyền đó, sao nói không sát được ?
Sư bảo:
- Đừng nói vậy, mà nói là có lạm sát, ngộ sát, nghi sát và hỗn sát.
Phi vị thử dã, vị hữu hạm ngộ nghi hồn dã.
非謂此也, 謂有濫 誤疑混也.
Đáp:
- Được.
Sư hỏi:
- Ông không nói láo được chăng?
Đáp:
- Tôi chánh trực làm sao có nói láo đây?
Sư bảo:
- Đừng nói vậy, mà nói là trước sau chẳng hợp lòng trời
Phi vị thử dã vị tiên hậu bất hợp thiên tâm dã
非謂此也, 謂先後不合天心也.
Đáp:
- Được.
Sư hỏi:
- Ông không uống rượu say sưa được chăng?
Đáp:
- Được.
Sư nói:
- Như trên đây là giới của Phật.
Sư lại nói:
- Với tấm lòng phụng trì giới mà không có tâm cố chấp, với tấm lòng vì sự vật mà không có tâm nghĩ cho mình. Hay như thế thì sống trước trời đất mà chẳng phải là linh hồn, chết sau trời đất mà chẳng phải là già; suốt ngày biến hóa mà chẳng là động, hoàn toàn vắng lặng chẳng phải là nghỉ.
Ngộ được cái đó dù lấy vợ mà chẳng có vợ, dù hưởng thụ mà chẳng có thụ, dù nắm quyền mà chẳng phải quyền, dù làm mà chẳng cố ý, dù say mà chẳng hôn mê. Nếu hay vô tâm với muôn vật thì dục bủa vây chẳng phải là dâm; phước thừa (phước dâm) lành mắc nạn (họa thiện) chẳng phải là trộm cắp; sát không lý do, lầm lỡ, còn nghi ngờ, loạn lạc mà chẳng phải là sát; trước sau nói trái thiên lý mà chẳng phải là vọng; mê loạn điên đảo mà chẳng phải say. Đó gọi là vô tâm. Vô tâm thì không có giới, không có giới chính là vô tâm, không Phật không chúng sanh, không có ông cũng không có ta. Không có ông thì cái gì là giới đây?!
Dĩ hữu tâm phụng trì nhi vô tâm, câu chấp dĩ hữu tâm vi vật nhi vô tâm tưởng, thân năng như thị tắc tiên thiên địa sinh bất vi tinh, hậu thiên địa tử bất vi lão, chung nhật biến hoá nhi bất vi động, tất tận tịch mặc nhi bất vi hưu. Ngộ thử tắc tuy thú phi thê dã, tuy hưởng phi thủ dã, tuy bính phi quyền dã, tuy tác phi cố dã, tuy tuý phi hôn dã, nhược năng vô tâm ư vạn vật tắc la dục bất vi dâm, phúc dâm hoạ thiện bất vi đạo, hạm ngộ nghi hồn bất vi sát, tiên hậu vi thiên bất vi vọng, hôn hoang điên đảo bất vi tuý, thị vị vô tâm dã. Vô tâm tắc vô giới, vô giới tắc vô tâm, vô Phật vô chúng sinh, vô nhữ cập vô ngã, vô nhữ thục vi giới tai ?
以有心奉持, 而無心拘執, 以有心為物, 而無心想身, 能如是則先天地生不為精, 後天地死不為老, 終日變化而不為動, 畢盡寂默而不為休. 悟此則雖娶非妻也, 雖饗非取也,雖柄非權也, 雖作非故也, 雖醉非惛也,若能無心於萬物, 則羅欲不為婬福淫禍善不為盜, 濫誤疑混不為殺, 先後違天不為妄, 惛荒顛倒不為醉, 是謂無心也. 無心則無戒, 無戒則無心, 無佛無眾生, 無汝及無我, 無汝孰為戒哉.
Thần nói:
- Thần thông của tôi dưới Phật một bực.
Sư nói:
- Thần thông của ông, năm phần được năm phần chưa được. Phật thì bảy phần được ba phần chưa được.
Thần sợ hãi rời chỗ ngồi, quỳ thưa:
- Có thể cho nghe được chăng?
Sư nói:
- Ông có thể đến thượng đế, hành sự ở Trời Đông mà vận dụng bảy vì sao (Thất diệu: Bảy thiên thể: Nhật, nguyệt, kim, mộc, thủy, hỏa, thổ) ban phước giáng họa cho thiên hạ ở Trời Tây được chăng?
Đáp:
- Không được.
Sư hỏi:
- Ông có thể đoạt quyền Địa thần, làm chảy tan năm ngọn núi lớn, rồi kết thành bốn bể chăng?
Đáp:
- Không được.
Sư nói:
- Đó là năm điều ông không làm được. Phật có khả năng rỗng không hóa tất cả tướng, chuyển thành trí nơi muôn pháp, nhưng không thể diệt liền định nghiệp. Phật có khả năng biết sự việc suốt ức kiếp và tánh khí chúng sanh mà không thể hóa đạo người không có duyên. Phật độ được vô lượng hữu tình mà không thể độ hết chúng sanh giới. Đó là ba điều Phật không làm được.
Định nghiệp cũng chẳng bền vững, vô duyên cũng nghĩa là một thời kỳ, chúng sanh giới vốn không tăng giảm. Không có ai làm chủ tể pháp hữu vi, pháp hữu vi không có chủ tể gọi đó là vô pháp, vô pháp vô chủ tể gọi đó là vô tâm. Theo chỗ ta hiểu thì Phật cũng không thần thông, chỉ hay dụng pháp vô tâm thông đạt tất cả pháp mà thôi !.
Thị vị ngũ bất năng dã, Phật năng không nhất thiết tướng thành vạn pháp trí, nhi bất năng tức diệt định nghiệp, Phật năng tri quần hữu tính cùng ức kiếp sự nhi bất năng hoá đạo vô duyên, Phật năng độ vô lượng hữu tình nhi bất năng tận chúng sinh giới; thị vị tam bất năng dã. Định nghiệp diệc bất lao cửu, vô duyên diệc vị nhất kì, chúng sinh giới bản vô tăng giảm, canh vô nhất nhân năng chủ hữu pháp, hữu pháp vô chủ thị vị vô pháp, vô pháp vô chủ thị vị vô tâm. Như ngã giải Phật diệc vô thần thông dã, đãn năng dĩ vô tâm thông đạt nhất thiết pháp nhĩ !.
是謂五不能也 : 佛能空一切相成萬法智, 而不能即滅定業, 佛能知群有性窮億劫事, 而不能化導無緣, 佛能度無量有情, 而不能盡眾生界, 是謂三不能也. 定業亦不牢久,無緣亦謂一期, 眾生界本無增減, 更無一人能主有法, 有法無主是謂無法無法無主是謂無心. 如我解佛亦無神通也, 但能以無心通達一切法爾.
Thần nói:
- Tôi quả thật thiển cận mê muội, chưa nghe về nghĩa không. Giới thầy truyền cho, tôi phải phụng hành, nay đem hết sức mình làm theo, nguyện báo đáp từ đức.
Sư nói:
- Ta quán thân không là vật gì, quán các pháp vô thường, trơ trọi một mình còn có gì để ham muốn?
Thần nói:
- Thầy phải sai bảo tôi làm việc thế gian, thi triển công năng tiểu Thần của tôi, khiến cho năm hạng người đã phát tâm, sơ phát tâm, chưa phát tâm, bất tín tâm ắt đều được tín tâm. Thế gian dõi theo vết chân Thần tôi mà biết có Phật, có thần, có cái làm nổi, có cái không làm nổi, có cái tự nhiên, có cái không tự nhiên.
Sư nói:
- Vô vi đó, vô vi đó.
Thần nói:
- Phật cũng bảo Thần hộ pháp, lẽ nào thầy lại làm trái Phật ư ? Xin thầy tùy ý dạy cho.
Sư bất đắc dĩ mới nói:
- Bờ đê Chùa Đông Lãnh không có cây lớn, cỏ hoang rậm rạp. Hang Bắc có cây lớn, nhưng đều chẳng có công dụng che chắn. Ông có thể dời cây ở hang Bắc đến đê chùa Đông Lãnh chăng ?
Thần đáp:
- Xin nghe lời dạy, nhưng giữa đêm tối ắt có ồn náo, mong thầy đừng sợ.
Nói xong liền làm lễ từ giã. Sư tiễn đưa tới cổng mà còn trông theo, thấy nghi vệ uốn dài như bậc vương giả, khí mây khói ráng quấn quít nhau thỉnh thoảng tách ra rồi nhập vào, tràng phan vòng ngọc nhô lên rồi chìm mất trong không trung.
Đêm ấy quả nhiên có cuồng phong nổi dậy, tiếng sấm vang dội, mây cuốn theo ánh chớp rung chuyển, phòng ốc rung động, loài chim đang ngủ rối rít kêu vang.
Sư bảo chúng:
- Đừng sợ, đừng sợ! Thần với chúng ta hợp nhau thôi.
Sáng hôm sau trời yên tĩnh, những cây tùng cây quát nơi hang Bắc dời hết đến núi Đông, thành hàng
ngay thẳng vẫn xanh tươi rậm rạp.
Sư nói với đồ chúng:
- Sau khi ta chết rồi các ông không được để người bên ngoài biết việc này, làm cho người ta có cớ ngỡ ta là yêu quái.
Vào năm Khai Nguyên thứ tư, năm bính thìn 716.
Sư dặn dò môn nhân:
- Lúc đầu ta ở chùa Đông Lãnh, ta mất rồi các ông phải an trí hài cốt ta ở đó.
Nói xong bỏ xác. Tuổi đời 73. Môn nhân xây tháp tại chỗ đó.
