Những khiếm khuyết khác tồn lưu ở giáo lý kinh điển của hệ phái Nam truyền.
(Trích dẫn kinh Mi tiên vấn đáp)
Vua Mi lan đà hỏi:
- Khi một chúng sanh chết ở đây, tái sanh chỗ khác thì thức của chúng sanh ấy có lìa khỏi ngũ uẩn này để tái sanh chăng?
Ngài Na tiên trả lời:
- Chúng sanh chết thì ngũ uẩn diệt và thức cũng diệt theo, tâu đại vương .
Vua Mi lan đà vấn:
- Thế tại sao Đức Thế Tôn có thuyết rằng, chúng sanh hằng đi theo nghiệp của mình và thức sẽ đi tìm cảnh thú tái sanh theo nghiệp ấy.
Ngài Na tiên đáp:
- Đúng là như thế.
Vua Mi lan đà nói:
- Xin đại đức giảng cho nghe.
Ngài Mi tiên đáp:
- Thức tái sanh ấy được gọi là kết sanh thức, tức là thức nối liền từ kiếp này sang kiếp kia. Khi chết, thức diệt, không đi theo, nhưng nó tác động, chuyển hướng trong nháy mắt là kết sanh thức đi sang cảnh giới khác liền. Ví như người ta mồi lửa từ cây đèn này sang cây đèn khác. Lửa từ cây đèn bên này không đi sang cây đèn bên kia như thế nào, thì thức cũng không đi theo như thế ấy, tâu đại vương .
- Xin cho nghe thêm ví dụ.
- Thuở nhỏ đại vương có học toán số, văn phạm, sử truyện với các thầy phụ đạo phải chăng?
- Đúng thế.
- Thế thì toán số, văn phạm, sử truyện... ấy nó có chạy ra từ miệng, từ óc của thầy phụ đạo sang miệng và óc của đại vương chăng?
- Không có chạy qua.
- Và khi đại vương học giỏi, thì kiến thức, hiểu biết của các thầy phụ đạo chắc là cạn hết vì đã truyền sang tất thảy cho đại vương rồi?
- Không phải như thế. Kiến thức và hiểu biết của các vị ấy còn y nguyên.
- Vậy là không có cái gì đi qua cả sao?
- Không có.
- Tái sanh cũng y cũng như thế. Khi chết ngũ uẩn diệt, thức cũng diệt, chẳng có thức đi theo, nhưng thức ấy tác động, hướng tâm, trong một niệm là duyên theo cảnh giới tái sanh liền, tâu đại vương .
- Trẫm đã rõ.
* * *
Đức vua hỏi:
- Cho trẫm trở lại câu hỏi trước. Đại đức nói là khi chết, ngũ uẩn diệt, nghĩa là cả thân tâm này diệt hết, không còn gì?
- Đúng vậy.
- Chẳng có bất cứ cái gì ở thân này đi sang cảnh giới tái sanh cả?
- Tạm thời có thể nói như vậy.
- Vậy thì tiện lắm, khỏe lắm rồi. Nếu trên đời này mà trẫm có làm ác, giết người vô số; khi chết, tất cả nghiệp cũng diệt theo; sang cảnh giới mới, trẫm sẽ không bị trả quả do ác nghiệp của mình đã tạo!
- Chẳng phải thế đâu, đại vương! Chỉ có người chấm dứt mọi nguyên nhân sanh tử, kẻ ấy mới chấm dứt được nghiệp; còn tất cả mọi chúng sanh, không ai thoát được nghiệp đã gieo!
- Thế tại sao đại đức bảo là diệt hết!
- Đại vương có nhớ chuyện xử phạt người trộm xoài không?
- Có nhớ.
- Kẻ trộm xoài ấy đã ngụy biện ra sao?
- Y nói rằng, tôi hái trái ở trên cành còn xoài của người trồng ở trong đất đã bị diệt mất tiêu.
- Rồi đại vương phán tội ra sao?
- Trái dưới đất nó diệt nhưng nó nảy mầm, lớn lên, ra hoa ra trái. Trái mà ngươi hái cũng do từ trái dưới đất mà sanh ra.
- Nghiệp cũng như thế, tâu đại vương! Thân tâm tuy diệt, nhưng nghiệp đã tạo giống như mầm cây, nó sẽ ra hoa kết trái ở thân tâm mới. Người hái trộm xoài không thoát khỏi tội như thế nào thì chúng sanh cũng chẳng thể tránh khỏi nghiệp khi nó đã trổ quả, tâu đại vương!
...
Đành rằng kinh Mi tiên vấn đáp không phải là chánh kinh do Phật Thích Ca thuyết nhưng bộ kinh này được hệ phái Nam Tông dung nạp. Do vậy nên tạm chấp nhận tư tưởng có nơi bộ kinh chính là hệ tư tưởng kế thừa kinh điển Nikaya.
Có một thực tế là bộ kinh này ra đời sau những bộ kinh Nikaya và có mặt trước những bộ kinh phát triển đại thừa.
...
Xét lại ngôn phong của bộ kinh Nikaya cũng như kinh Mi tiên là rất mộc mạc, gần gũi, giản dị. Điều này thể hiện sự tương thích trình độ nền của tri thức nhân loại ở thời điểm hơn 2500 về trước. Do vậy có thể nhìn nhận hệ thống giáo lý kinh điển đạo Phật đã được canh tân, hoàn thiện qua các thời kỳ và điều này mở ra một giả thuyết kinh đại thừa là hệ thống kinh điển kế thừa phát triển tư tưởng, tri kiến của Phật Thích Ca. Pho kinh điển phát triển ra đời sau thời Phật Thích Ca những 400, 500 năm nên đương nhiên pho kinh điển này không thể là những lời do chính Phật Thích Ca truyền trao. Vấn đề này tạm gác lại. Hồi sau sẽ rõ.
Quay lại những khiếm khuyết tồn lưu ở phần trích dẫn y kinh của kinh Mi tiên vấn đáp.
Ngài Na tiên đại diện tri kiến Phật khẳng định ngũ uẩn diệt và thức uẩn cũng diệt khi chúng sinh chết đi. Hẳn là do nương theo giáo lý không liễu nghĩa này mà nhiều người học Phật khẳng định linh hồn không có.
Ngài Na tiên lại nói:
- Tái sanh cũng y cũng như thế. Khi chết ngũ uẩn diệt, thức cũng diệt, chẳng có thức đi theo, nhưng thức ấy tác động, hướng tâm, trong một niệm là duyên theo cảnh giới tái sanh liền, tâu đại vương.
...
Lập luận như thế này thì với chánh pháp quả thật là phạm không ít lỗi lầm.
Trên thực tế là chúng sinh chết đi thì thức vẫn còn (tạm gọi là linh hồn bất định) và linh hồn này bị ràng buộc bởi niệm yêu ghét cũng như nghiệp lực mà trôi lăn trong 6 nẻo. Nếu nhập thai người trải qua 9 tháng 10 ngày bị chèn ép trong thai ngục tàng thức bị che mờ. Khi sinh ra đời thì những tánh hạnh tốt xấu ở tiền kiếp chỉ còn đọng lại như những vệt ký ức và tùy duyên mới mà được dần dần hé lộ.
Bảo người chết thức liền diệt là sai lầm cơ bản của người học Phật.
Việc mở ra Kết sanh thức hay Thân trung ấm là sai lầm của người học Phật rơi vào suy lường là việc trên đầu lại gắn thêm đầu, trên mỏ lại gắn thêm mỏ. Lẽ ra cứ hiểu đó là thức, là linh hồn của người chết thì vấn đề đã gọn gàng, sáng rõ hơn.
...
Và đoạn trích dẫn y kinh như trên vẫn còn rất nhiều sạn. Tương tự như vậy trong những bộ kinh Nikaya có không ít khiếm khuyết tồn lưu hẳn đây là do việc hiểu sai lời Phật Thích Ca nói cũng như việc thêm thắt vào kinh gốc bằng vào ý chủ quan của người kết tập, việc tam sao thất bản.